Xx аср ўзбек адабиётида рубоий ва қитъа

К. М а р к с, Капитал, III том, 830-бет.
а 
82
33
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Тушунчада нарсаларнинг фақат 
муҳим белгилари акс 
этгани ҳолда тасаввурда булар билан бпрга кўпгина тасо- 
дифин, номуҳим белгилар ҳам акс этади.
Масалан, суюқлик ҳақидаги тушунчада турли жисм суюқ- 
ликлари уларпинг агрегат ҳолатига кўра ажралади ва бир- 
лашади. Бу тушунчага суюқликка хос молекулалар алоқаси 
бў.чган ҳар қандай жисм киради. 
Тасаввурда 
бу моҳият 
(суюқлик) жараёнинипг апиқлик даражасига кўра предмет- 
пинг якка, тасодиф бслгилари билан алоқада кўриниши мум- 
кип. Суюқлик бир кишипинг тасаввурида сув тарлида, бошқа 
кишн тасаввурида ёг ва бошқа тарзнда найдо бўлишн 
мумкин.
Тушунчада акс этувчи бу моҳият ҳодисалардаги 
қону- 
пиятдан бошқа нарса эмас, албатта.
Л\аълумки, объектив дунё ўзаро алоқадор ва бир-бирига 
боғлиқ бўлган предмет ҳамда ҳодисаларнинг, уларпинг ху- 
сусият ва сифатларннипг йиғиндиеидан иборатдир. Нарса- 
лар бир-бири билап ўта мураккаб 
муносабатда 
бўлади. 
Бундай муносабат бир предметнинг хусусият ва сифати ора- 
сида ҳам, шунппгдек, предметларнинг бир тури, жписининг 
турлн хиллари орасила ҳам бўлади. Қонуп предметлар ва 
уларнинг хусусиятлари орасидаги мана шу алоқа ва мупо- 
сабатларнинг ифодасипи мужассамлантнради.
Қопун муноеабатдир,— деб 
ёзади В. 
11
. .Лении. Бпроқ 
қонун нпрсалар орасидаги ҳар қанақа у.мумииликпи эмас, 
балки уларни бир хил, такрорланувчн белгилар билан бог- 
лайдиган умумшйликни ифода.тайди. «Қонун ҳодисалардаги 
ўхшаш 
томонлардир»5,— деган эди В. II. Лснин. Демак, 
ходисаларда бир хил, такрорланувчи нарса— бу, уларнинг 
моҳиятидир. Бу тушунчада акс этади. Масалан, организм 
бирлиги ва муҳитнинг биологпк қопуни ҳаётий жарасн кс- 
чаётган жойда барча ҳолатларда организмларни ўраб тур- 
ган ҳаёт шароитларига мосланган ҳолда на.моён бўлади.
Қонупнинг умумип характери шундаки, у ҳар доим ва 
ҳамма жойда ўзи қамрайдиган ҳодисалар доирасида амал 
қилади. Зарур шароитлар мавжуд бўлганда қонун албатта 
амал қилади, ўз кучини кўрсатади, бу қонун ҳам зарурий-' 
лик белгисига эгалигнни кўрсатади.
Соцналистик жамиятда ха.тқ хўжалпги тараққиётннипг 
планли (пропорционал) ривожлапиш қонуни зарурат бнлан 
ҳаракат қиладн.
К. Маркс «Қапитал» асарнда капиталистик ишлаб чпқа-