Xx аср ўзбек адабиётида рубоий ва қитъа

1 И. М. Г. е ч е н о в, Избраннше 
филоеофские 
и иснхологические 
произведения, «Э лемешн ммсли», 
Огиз, 1947, стр. 439—440.
28
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

пклдшик И. П. Павлов тасаввур ҳам билишнннг бошҳа шакл- 
лари каби рефлектор моҳиятига ога эканлигини асослаб бер- 
дн. Ташқи дунё таассуротларини 
қабул қилувчи 
мия шу 
қу.чгаткичларга шартли боглапиш билап жавоб берар экан 
улар мияда муайян «из» қолдиради. Мана шу «из»ларнипг 
жоп. 1апишп, фаол ҳолатга ўтиши тасаввурнипг фнзиологпк 
асоснпи ташкил этади. Биз аввал кўрган, эшптган, билгап 
прсдмет ва ҳодисаларнинг хотирамизда қайтадан гавдала- 
чпшп миянинг ана шу қобилиятига асосланади.
Хотира, тасаввур сезги билан органик алоқада бўлади. 
Дпа шу алоқанн эсда тутиш диалектик материализм пуқтаи 
пазаридаи приннипиал аҳамиятга эга. Буржуа псичологла- 
ри ипсон психикасипи миянинг тугма хнслатларинипг маҳ- 
сулп, дсб упи ташқи дупёнинг ипъикоси 
экаплигини 
рад 
чпшга урннаднлар. Бихевиоризм, фрейдизм, персонализм 
на шу каби оқимлар психик функциялар инсон мнясинипг 
|\л ма хусусияти дегап фикрни ҳозирги табиист нлми далнл- 
ларига мослаштиришга уринадилар. Аммо бу уринпшлар 
(ран ва нрактикага ётдир.
Лкадемик И. П. Павлов таълимотида аксинча, хотира ва 
тасаввур рсфлектор моҳиятга эга деб кўрсатиладн. Бу та ь- 
лпмот дпалектик материализмнинг «нарсалар биздап таш- 
қарпда мавжуд, 
бизнипг 
қабуллаш ва тасаввурларимнз 
\.1аршшг образлариднр» (Ленин) деган таълимотига мос 
кс.ча ди.
11
. Д\. Ссченов тасаввурнинг созги билан алоқада экапли- 
1 ппи эъгпроф этар экан, «Демак, яна такрор айтамапки, ҳа- 
қпқпй таассурот ҳамда унинг оқибатп ва шу таассуротлар 
ҳақидагп тасаввурлар орасида 
процесс нуқтаи пазаридаи 
ҳсч қандай тафовут йўқ. Бу ҳам ўша бир психик мазмунда- 
м' рефлскгдирки, бунда тафовут фақат қўзгаткичлардадир
»2 
,н б таъкидлагап эди. Бинобарин, сезгилар асосида ташқи 
,|\11('шп!г бевосита таъсири, тасаввурнипг асоснда эса «нз»- 
лар стадн.
Ташқн дунё предмет ва ҳодисаларининг мияда 
чуқур 
акс этишнда ана шу «из»ларнинг аҳамняти ниҳоятда катта. 
:-)пг муҳпмн шуки, мия пўстлогн шу «из»ларни айрпм-априм 
\о. 1да сақлаш билан бирга, уларни муайян даражада умум- 
лаштнрадп ҳам. Агар мия пўстлоги шуларни сақлаб қолол- 
магапда, уларни умумлаштирмягаида эди, такрор таъспр 
қмлувчи 
қўзғаткичларнинг бир марта таъсир қилгап қўз- 
1лгкичдан (фарқи бўлмас эди; бошқача қилиб айтганда, би-