Xx аср ўзбек адабиётида рубоий ва қитъа

" II. И. К р а с н о г о р с к и й, К физиологии становлсния дстской 
I’( чи, ж>рн. «Висшей нервной 
деятельности», 1952, т. II, вьшуск 4, 
(
11
>. 
475
.
|? Д. II. С о к о л о в , О речевих механизмах \мственной деятель- 
11
(>ст
11
, «Изнестня ЛГШ РСФСР», вьшуск 81, М., 1936, Н. X. Ш в а ч к и н, 
.Ткенернмспталъное из>чение ранних обоСшенпй ребенка, «Известня АПН 
IЧ .<1>СР», ньш\ск 54, 
1954.
25
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

тафаккур билан боғланган тил ҳам ниҳоятда муҳим аҳамият 
касб этади, чунки тафаккур сезгига тил орқали таъсир этади.
Ижтимоий меҳнат, практика кишн анализаторларини ни- ' 
ҳоятда устун даражада тараққий қилдирди. Анализаторлар- 
га таъсир ўтказувчи қўзгаткичлар 
доираси ҳам практика I 
туфайли узлуксиз кепгапиб 
боради. Масалан, инсон сезгп | 
органлари, анализаторлари ташқи дунё билан шундай ало- ] 
қага киришади. Илстимоий практикаси бўлмаган ҳайвонот ] 
олами бундан мутлақо маҳрумдир. Меҳнат предмети ва қу- | 
роллари, ҳар хил воқеа ва ҳодисаларнинг ўзаро мураккаб ] 
боғланиши ва ҳоказолар 
бупга мисол бўла олади. Инсон ; 
сезги органлари фақатгнна айрим предмет ва ҳодисалар би- ] 
лангина эмас, балки процесс ва боғланишлар билан алоқага ; 
кнради. 
]
В. И. Ленин ннсоп сезги органларинипг ишига юксак баҳо ] 
бериб бундай деб ёзгэн эди: «Агар ипсон бундан кўпроқ сез- 
гиларга эга бўлганда янада кўпроқ нарсаларни кашф этар- 
миди? Иўқ^>13. Гап шундаки, ижтимоий практика инсон сез- ^ 
гиларини 
ниҳоятда 
юксак даражада 
ривожлантирди, бу ; 
анализаторлар срдамида инсон борлиқдаги барча нарсаларни ; 
билнб олишга қодир. Ҳар хпл қурол ва асбоб-ускуналар ёр- 
дамида оддий кўз ёки бошқа сезги органлари пайқайдиган 
парсаларни сезиб олиш имконпятига эга бўлади ,Шу маъно- 
да ипсоннииг сезги органлари ҳайвонникидан тубдан фарқ 
қнлади, унга нисбатан ниҳоятда бой. Иисон қулоғи музикани, 
кўзи эса нарсаларнипг гўзаллигини қабул қилади.
Сезги органлари сезиш қобилиятининг меҳнатда ўсиши- 
га бир неча мисол: тўқимачилик саноатидаги баъзи мутахас- 
сислар қора матонинг қирққа яқин хилини бир-биридан фарқ- 
лаш қобилиятига эга экан. Айрим пўлат эритувчндар эриган 
чўян температурасини кўз билаи чамалаб аниқлай оладилар. 
Қишининг сезги органлари, албатта, чекснз, поёнсиз бир нар- 
са эмас. Инсон кўзи, масалан, ҳамма нурларни кўра олмай- 
ди. «Ҳамма нурларни кўрган кўз ҳеч нарсани кўра олмаган 
оўлур эди»,— дейди Ф. Эпгельс14. Ижтимоий практика инсон 
кўзини чексиз нмкониятга эга қилиб қўяди.
Ижтимоий практика ҳақида гапирар эканмиз, сезгининг 
шаклланиши ва ривожнда тилнинг ролини алоҳида қайд қи- 
лиш керак.
Иккинчи сигнал системаси ннсон психикасинииг моҳиятн- 
нп ўзгартувчи воситадир. Сезги органларинин!- фаолиятн иж-