Xx аср ўзбек адабиётида рубоий ва қитъа

,й Ф. А С о с с ю р , Курс о б т с й .тмнгвистики, ОГИЗ, 1933, стр 40
|Г' Қаранг: Е. М. Г 
и
л к и п а Ф с д о р у к, Слоно и попягмс, М , 1950, 
стр. 45 — 46.
63
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

лай изоҳласа бўлади. Қадимги эрон тилидаги яихга (қизил) 
сўзи зик (ўт, ёниш) сўзидан келиб чиққан17. Қизил ранг ав- 
валлари рус тилида чсрвленньш сўзи билан ифодаланар эди, 
сабаби қадимги рус тилида червь сўзи қуртнигина англатиб 
ҳолмасдан, шу билан бирга қизил бўёқ маъносида ҳам иш- 
латилар эдн. Бунга, ўрта асрларда ҳизил бўёқ тушунчасининг 
червец деб аталувчи чувалчангнинг бир туридан олинганлигн 
сабаб бўлган бўлиши керак18.
С ў з н и н г м а ъ н о с и унинг товуши билан бир ҳаторда 
сўзнинг муҳим элементи саналади. Қўпчилик авторлар бу- 
ни эътироф қилишади. «Сўз маъносини унинг ички компонен- 
ти деб эътироф қилиш ва маънони 
объектив воқеликдаги 
иредмет ва ҳодисаларпинг акс эгиши еифатида талқин 
этиш,— дейди проф. Л. О. Резников,— тилни изчил материа- 
листик тушунишда ниҳоятда зарурдир»19.
Юқорида кўрсатиб ўтганимиздск, баъзи текширувчилар 
товушни сўзнинг ташқи, модднп томони тарзида талқин эт- 
салар, маънони моддий дунснинг инъикоси сифатида сўзнипг 
ички г.а идеал томони деб қарайдплар. Қисқаси улар маъно 
борлпқпипг акс этишидир деб таъкидламоқдалар.
Аммо онгнинг шаклланишини бошқа олимлар ҳам аниқ- 
лашган. Проф. В. А. Звегинцев «Семасиология» номли мо- 
пографиясида сўз қурилиши проблемасини пухта ва ҳар то- 
моплама қараб чиқиб сўз маъносини 
шакллантирувчи уч 
омилпи қайд этади:
1
. Объектив воқелик. Бу кенг маънода халқ тарихи тар- 
зида тушунилади.
2
. Тафаккур. Бунинг фаолиятн объектив воқеликнп бп- 
лишга қаратилган; тушунча шаклларида 
ривожлаииб тпл 
воситасида амалга ошприладп.
3
. Тил системаси. Тил элеменгларинипг ичкп муносабат- 
лари (лексика доирасида) тарихан шаклланади, *аммо пиро- 
вард оқибатида олдинги икки омилга асосланади20.
Демак, сўз маъноси мана шу уч омил нуқтаи назаридан 
ўрганилгандагина у самарали бўлиши мумкин: бу кишининг 
билиш фаолияти аспектида қараладн. Бунда ижтимоий меҳ- 
нат практикаси етакчи роль ўйнайди ва тушунча (практика-