Xx аср ўзбек адабиётида рубоий ва қитъа

Қаранг: В А 3 в с г и и и е в, Семаснология, Итд во МГУ, 
Ш.">7, 
стр. 142; Р. А Б у д а г о в , Введение в науку о язнке. Учпедгнз, 1958. 
стр. 120; С. А. Р у б и н ш т е и п , Бнтие и еозианне, Изд-во АП СССР, 
М„ 1957
5 В. И. Л е н и ь , Фалсафа дафтарлари, 1947.
57
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Табиатда умумийликнинг шакли конундир (Ф. Энгельс). 
Демак, тушунчада воқеликнинг умумий ва цонуний алоқала- 
ри акс этади.
Ьиз қуйида мана шу маънода тушунча билан сўзни таққос- 
л аймиз.
«Сўз»нн олимларимиз турлича таърифлайдилар, уларпинг 
та ърифларида қарама-қаршиликлар мавжуд.
Академик В. В. Виноградовнинг таърифи сўнгги вақтлар- 
да илмий муомалада муетаҳкам ўрин олмоқда. «Сўз,— дейди 
у,— фонетик ва грамматик система 
бирлиги бўлиш билан 
бнрга ички маънолари бир хил ҳамда тилнинг бошқа маъноли 
бирликлари билан алоқадор бўлган тил бирлиги қамдир»6.
Марксистик адабиётда сўз, одатда, тнлнииг мустақил бир- 
лиги сифатида қаралади7. Тадқиқотчилар бунда ҳар қандан 
сўзнпнг тушунча билан боғлиқлигини назарда тутадилар. Сўз 
злемснтлари, масалан, фонемаларда бундай 
хусусинт йўқ. 
Мана ш\ маъпода сўз маълум мазмун ва маънони ифодалай- 
ди. Тушуича эса фикрнинг энг кичик бирлиги деб қаралиши 
мумкип эмас. Бу, киши тафаккурининг иайдо бўлишидаги ўзи- 
га хос хусусиятларга боғлиқ. Тафаккур шакллари (тушунча, 
ҳукм, ху,юса ва шу кабилар) бир-бирига узвий боглиқ ҳолда 
пайдо бўлади ва мавжуд. А\асалан, тушунчалар мураккаб ақ- 
лип фаолият натижасида акс этувчи нарсаларнинг белгилари- 
нн айириб кўрсатиш, таққослаш, анализ ва синтез этиш асосп- 
да юзага келади. Бу, албатта, муҳокамасиз, хулосасиз бўл- 
майдп. Айни вақтда парсалар ҳақида маълум тушунчага эга 
бўлмасдан туриб, улар тўғрисида мулоҳаза юритиш, хулосага 
келиш мумкин эмас. Дсмак, фикрнинг барча шакллари ўзаро 
оргаиик алоқада бўлади. Шунинг учуп тафаккур шакллари- 
дан бирининг нккинчисига нисбатан устунлиги ёки мураккаб- 
лиги ҳақида сўз бўлиши ҳам мумкин эмас.
Бу жиҳатдан Е Д\.. Галкина-Федорукннпг фикр шаклла- 
рипи камроқ мураккаб ва кўпроқ мураккаб шаклларга а>қра- 
тиши бизнннгча тўгри эмас.
Унинг фикрича, «...муҳокама фикрнпнг тушунчага нисбф- 
тап мураккаб шаклидир, бупинг сўз қобиги гап ҳисобланади. 
Гап эса қурилиши жиҳатндан сўзга қараганда м^раккаброқ 
бирликдир»8.