Xx аср ўзбек адабиётида рубоий ва қитъа

41 А. Н. С о к о л о в, О речевьгх мехаппзмах умственной деятельностн 
(вопросн н методика исследовапия), «Известия АПН РСФСР», вип. 81, 
М . 1956.
42 И. М С е ч е н о в, Избраннме философские и психологические про- 
изведения, 1948, стр. 142.
53
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

дай бир ҳодисага эътибор бсрган. Кенгашга йиғилган қабила 
оқсоқоллари кенгаш очилмшиднн олдин ҳар қайсиси ўз йўлига 
узундан-узоқ иутқ сўзлай бошлаган. Бошқанинг нутқини ҳеч 
ким тингла.маган. Саёҳатчи кейинчалик аниқласа, >лар ҳали 
гапирмасдан (товушсиз) ўйлашни билишмас эканлар43. Худ- 
ди шундай ҳодисалар баъзи негр қабилаларида ҳам бўлган44.
Товушсиз тафаккур қилиш кейинчалик, кишнларпинг абс- 
тракт тафаккур қобилиятлари анча тараққий қилгач, пайдо 
бўлган.
43 
Қаранг: В В Б у п а к, «Происхождение речм по данннм антропо- 
ло
1 1
Ш, Сб «Происхождепие чсловска и дрсвнсе ])ассслснне чс.товечества», 
М„ стр 269
” Қаранг: Г, Ш у р ц, История первобнтпой ку.тьтурм, псревод Клс- 
менца, 1907
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

I I I б о б
СУЗ ВА ТУШУНЧА
1
. Сўз — товуш ва маъно бирлиги
Предмет ва ҳодисаларнинг умумий ва муҳим томонларини 
очиб бориш уларни чуҳур билишнинг зарур шартидир. Олам- 
ни илмий бнлиш жараёнлари 
ҳонуниятларини аниҳлашдан 
иборатдир.
Сўз ва у билан боглиқ бўлган тушунчанинг объектив бор- 
лиқпннг киши миясида акс этувчи сифат ва бслгиларини мав- 
ҳумлаштириши, умумлаштириши туфайли олампи ана шуп- 
дай билиш мумкин бўлади. В. И. Ленин: «Ҳар қандай сўз 
(нутқ) умумлаштиради
»1
— деб ёзган эди.
Бу бобда сўзнинг мана шу у.му млаштириш функцияеи каи- 
дай бажарилишини атрофлича кўриб чикамиз.
Тил категорияси ҳисобланган сўзнинг пайдо бўлиши ва 
ривожланиши фикр категорияси бўлган тушунчанинг вужудга 
келиши ва ривожига органик боглнқдир.
Тушунчасиз сўз, сўзсиз тушупча бўлмайди2. Шунииг учун, 
бу икки категорияпинг ўзаро богликлигини кўрсатиш тил ва 
тафаккур ўртасидаги алоқани очиб берншнинг конкрет йўл- 
ларидан биридир.
Ташки дунёни ўзгартириш ва билнш практикасн сўз ва 
тушунча бирлигипи тақозо килади.
Ташқи дунёии ҳиссий акс эттиришда сезгнларнмнз ташки 
лунёга бсвосита боглиқ бўлганидан инъикос процессн фикр- 
нинг моддий ташувчиси — сўзсиз 
амалга ошнши мумкин. 
Предмот ва образ бу ўринда бевосита алоқага киради.
Дупёни рационал билиш масаласи бошқачароқ. Парсалар