Xx аср ўзбек адабиётида рубоий ва қитъа
«Павловскпс сродн», т. II, Изд-во АН СССР, 1949, стр. 585
Download 3.59 Mb. Pdf ko'rish
|
Bahrom Ismoilov. Dunyoni bilishda til va tafakkur birligi
|
32 «Павловскпс сродн», т. II, Изд-во АН СССР, 1949, стр. 585.
4—82 49 www.ziyouz.com kutubxonasi ташқи дунёнинг такрор таъсири асосида улар табацаланади. аииқланади ва япада аниқроқ билимларга физиологик асос бўлиб хизмат қилади. Бу ҳам миянинг аналигик ва синтетик фаолияти кўрипишларидап биридир. Шундай қилиб, жонли мушоҳададап абстракт тафаккурга ўтиш процессида сезги органлари.мизга таъсир қилувчи пред- метларнинг умумий ва муҳим томонлари улардан «ажратиб» олинади ва сўзда (унинг товуши ва маъноси ёрдамида) умум- лаштирилиб, билишнипг ҳиссий бўлмаган шакли — тушунча- га айлантирилади. Ҳиссий билишнинг ички зиддияти тасаввурда кучаяди. Ҳиссий образиинг мазмуни кенгая бориб бевосита билиш дои- расига сиг.май қолади. Уму.мий ва мухим мазмун билан айрнм шакл орасида зиддият ўзининг ниҳоясига стади. Мапа шу зиддият сўз ёрдамида ҳал этилади. Тасаввур ана шу тариқа ҳиссий билишнинг мустақил ва муапян даражада умумлашган шакли сифатида тушунчага яқиплашади ва шарт-шароит вужудга келиши билаи сўз ёр- дамида тушунчага айланади. Афсуски, тасаввур бнлан тушунча ўртасидаги умумий жи- ҳатларда баъзан англашилмовчилик пайдо бўлиши му.мкин. Бу англашилмовчилик баъзи авторларнинг ҳиссий билиш дунёпинг фақат айрим, тасодиф томонлари ҳақидагина бнлпм берадн, уларнипг уму.мий ва зарурий томонлари эса фақат рационал билиш босқичида акс эттирилади деб ўйлашларида кўрипади. Аммо бу тўгри эмас. Предметларнинг умумий то- монлари ҳиссий билишда ҳам, абстракт тафаккурда ҳам акс эттирилади. Аммо ҳар қайси босқнчда бу инъикоснинг дара- жаси турлича бўлади, яъни ҳиссий босқичда акс этила бошла- гап муҳим томонлар раиионал босқичда тўла инъикос қили- нади. Тасаввурдаги умумийликда, албатта, муҳим томонлар бор, аммо булар тўла моҳият бўла олмайди, чунки тасаввурда бундан ташқари яна кўргазмали томонлар ҳам мавжуд. Сўз ёрдамида умумлаштиришда нутқ анализаторларининг ўзаро муносабати Академик И. П. Павлов ўз шогирдлари билан,бўлгап суҳбатлардан бирида бундай деган эди: «Агар киши ббш мия- синннг ишиии ўргапишии хоҳласангиз, аввал унинг синтетик фаолиятини ўрганипгиз»33. Бупдаи кўрамизки, И. П. Павлов Download 3.59 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|