Демак, тафаккур процесси нутқ артикуляциялари «гапи-
риб олиш» билан (очиқ ёки кўринмайдиган шаклларда) орга-
ник боглиқдир.
Нутқни қаракатга келтирувчи анализатор путқни эшнтнш
ва кўриш (ёзилган сўзларни)
анализаторлари билан узвий
алоқада бўлади. Бу табиий, чунки биз гапирар эканмиз, сўз-
ларни бевоснта эшитиб турамиз. Бу сўзнинг ижтимоий та-
биати билан боглиқ, чунки сўз — мавжуд бўлиши ва
ривож-
ланиши унинг жамият миқёсида тўхтовсиз
ишлатилиб ту-
рилишини тақозо этади. Айтилган сўз эшитилиши керак, буни
фақат тингловчигина эмас, балки гапирувчининг ўзи қам эши-
тнши керак. Ана шу жараён нутқ анализаторини бир-бирига
боғлайди.
Қиши ўйлаган вақтда нутқни ҳаракатга
келтирувчи ана-
лизатор худди эшитилган сўз учун ҳосил бўлган нерв алоқа-
ларини ҳаракатга келтиради. Бинобарнн, нутқни ҳаракатга
келтирувчи анализаторнинг аҳамияти тафаккур учуи гоят му-
ҳимдир. Аммо шу билан бир қаторда унинг путқиинг эшитиш
анализатори асосида шаклланишини уиутмас.зик керак, чун-
кп жарангли сўзгина тилнинг асосини ташкил қилади.
Нутқ анализаторининг ниҳоятда
мураккаб ва характерли
муноеабатлари масаласи билап қизиқувчиларга А. Н. Соколов
тажрибаларп билан танишишни маслаҳат кўрамиз41. Бу ерда
эса рус физиологияеининг отаси И. М. Сеченовнинг нутқнинг
тафаккурдаги аҳамиятига оид сўзларини келтирамиз: «Бола
ўйлар экан, у албатта гапирадн. Беш яшар чамасидаги бола-
да ўйлаш сўзларда ёкн шивирлашда, ҳеч бўлмаганда
улар-
нинг тил ва лабларининг қимирлашида ўз ифодасинп топади.
Бу нарса катталарда ҳам содир бўлиб туради. Менипг тафак-
курим эса, бпламанки, овозсиз гапирнш билан амалга ошади.
Бунда фақат огзим юмилган ва қимирламаган бўлса-да, оғзим
ичида тил мускуллари ҳаракатда бўлади. Мен бирорта фикрни
бошқа фикрлардан ажратнб, алоҳнда таъкидламоқчи бўлсам,
ўша фикрни албатта шивирлаб айтиб қўяман. Д\енга фикрла-
шим сўзлар
билан эмас, балки доимо фикримга йўлдош мус-
кул есзгилари билан амалга ошадигандай т^талади»42.
И. М. Сеченовнинг бу фикрларини тасдиқлайдиган яна бир
неча мисоллар келтириш мумкин. Бир саёҳатчи ўтган асрда
Бразилияда қолоқ бир қабила кишилари орасида яшаб шуп-
Do'stlaringiz bilan baham: