Xx аср ўзбек адабиётида рубоий ва қитъа

47 Будаговнчнг таъкидлашича, мавҳум сўзлар, яъни мавҳум тушунчани 
англатувчи сўзлар аниҳ тушунчани ифодаловчи аниқ сўзлардан кейин 
пайдо бўлади. Қаранг, Б у д а г о в , Введения в науке о язике, М., 1957, 
стр. 30.
48 Л. П. Я к у б и н с к и й , История древнерусского язнка, Учпедгиз, 
1953
.
44
Уша асар.
аэ
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ранг «осмон» сўзи билан, «•қизил» «•қон» орқали ифодала- 
нади. Бундан англашиладики, тил тараққиётининг дастлабки 
босқичида предметларнинг белгиларини ифодаловчи ало- 
ҳида сўзлар категорияеи ҳақида гап бўлиши мумкин эмас.
Демак, ҳамма сифатлар нисбий, улар семантик жиҳат- 
дан қандайдир предметнинг номидан пайдо бўлган.
«Масалан, русча крутой сифати 
қадимги 
круть 
эски 
славянча кржть (крап^оз) «•қирғоқ» отига мос келади, «кру- 
той» тушунчаси айни 
ҳолатда «■қиргоқ» ибораси 
асосига 
қурилган. Таққосланг: русча берег, эски славянча бръг ва не- 
мисчада Вег§ тоғ маъносида ишлатилади. Мавҳум тафак- 
кур тараққиёти билан белги ана шу тарзда аста-секин аж- 
ратилади ва алоҳида фикрланади. Ана шунда белги сифат- 
лари ташкил топади, энди бунда предмет образи бўлмайди»50.
Сифатларнинг пайдо 
бўлишида 
кишиларнинг 
амалий 
фаолияти етакчи роль ўйнайди, албатта. Бунда кишилар 
ниманидир дастлаб ишлашлари, ясашни ўрганишлари керак. 
Натижада нарсаларнинг объектив алоқалари ва сифатлари- 
га дуч келинади. Ана шу жараён билан узвий алоқада ва 
шу асосда сифатни белгиловчи ва акс эттирувчи 
сўзлар, 
яъни сифатлар пайдо бўлади.
Сифат мавҳум фикр ва сўзнинг органик алоқада, бирлик- 
да юзага келишини кўрсатади.
Дунёда кўпгина ҳодиса ва жараёнлар борки, ўзларича 
предметликка эга бўлмаганлигидан улар аниқ предметлар- 
да, уларнинг хусусият ва сифатлари кўринишида 
ифода- 
ланади.
«Қаттиқлик», «гўзаллик», «адолит», «баҳодирлик» каби- 
ларни бевосита кузатиш ёки тутиш мумкин 
эмас. Чунки 
уларнинг объектив мавжудлигн конкрет нарсаларда, ҳара- 
кат, жараёнларда намоён бўлиши 
билан характерланади. 
Адолат, қаҳрамонлик ва шу кабилар айрим 
кишиларнинг 
конкрет адолатли ва қаҳрамонона ҳаракатларида гавдалан- 
тиради.
Нарсаларнинг сифат ва белгилари мустақил 
мавжуд 
бўла олмагани учун сифатлар от билан алоқада аниқловчи 
бўлиб қўлланади.
Қаттиқ тош сўз 
бирикмасидан 
кўринадики, қаттиқлик 
(сифат ёки белги)ни ташувчи тош (предмет) «қаттиқ» ва 
«■тош» сўзлари алоқасини зарур қилиб қўяди.
Шундай қилиб, сўзда умумлашув тилда мураккаб лексик- 
грамматик алоқаларнинг ташкил топиши туфайли 
амалга