Xx asrning boshlarida xitoyning ijtimoiy – iqtisodiy va siyosiy ahvoli

1.2 Xitoyda xalq harakati. Ixetuanlar urushi.
19 asrning oxirgi choragida ixetuanlar qo’zg’oloni mag’lubiyatga uchragandan so’ng Xitoyning kapitalistik mamlakatlarga qaramligi kuchaydi. 1901 yilda tuzilgan protokolga binoan Xitoy-Angliya-AQSH, Germaniya, Fransiya hamda Yaponiya singari mamlakatlarga 650 million oltin So’m mikdorida kontribuntsiya to’lashi kerak edi. Xitoy hukumati shikoyat bilan mazkur harajatlarni to’plash muddati uzaytirilib 1940 yilgacha cho’zildi. 19 asrning 90 yillarida Xitoyning Lyaodun yarim oroli uchun Rossiya bilan Yaponiya o’rtasida uzaro kurash boradi. Rossiya 1894 yilda Leodun yarim orolini kontseptsiyagà oldi va bu erda o’zining temir yo’llarini qurish ishlarini boshladi. Qisqa vaqt ichida 48 ta temir yo’l tarmog’i qurildi.
Maqsadi: Uzoq Sharq orqali Xitoydagi xom-ashyoni tashib ketish, bu erdagi Rossiya mulklarini himoya qilish maqsadida tegishli kuchlarni etkazib turish. (KVJD ) Xitoy sharqiy yo’l temir yo’li. 19 asrning oxirida kuchli kapitalistik davlatlar Xitoyga nisbatan ochik eshiklar doktrinasi siyosatini yuritadi, Ushbu siyosat zaminida Xitoyning barcha portlari hama mamlakatlarning savdo kemalari uchun olib qo’yildi. Bu siyosat bir yo’llanma manfaatlar himoyasiga qaratilgan edi. Xitoy SHan'dun viloyatini Germaniya imperiyasiga oladi. SHunday qilib Xitoy 19 arning oxiri 20 asrning boshlarida yarim mustamlaka qoloq feodal davlat bo’lib qoladi. CHet elliklar bu erda mahsulotning 1- bosqichini ishlaydigan korxonalar ochdilar. Natijada Xitoyda mahalliy ishchilar sinfi shakllanadi. Ba`zi ma`lumotlarga Qaraganda mamlakatda 2 mil ishchi bo’lgan. Ilg’or ijtimoiy fikrli ishchilar Xitoyning ozodligi uchun kurash maydoniga kiradi. Ilg’or ijtimoiy siyosiy fikr va davlatni uzgartiruvchi harakati boshida Sun'-Yat-Sen turadi. U dehqon oilasida tavallud topgan. U inglizlar tashkil etgan Gonkong meditsina institutida tahsil oldi. U uzining 90 yillarda Xitoy uyushmalari ittifoqi degan tashkilot tuzadi. Ushbu tashkilot maqsadi Sun'-Yat ittifoqining 3ta printsipida aks etgan. 1911 yil yozida manjurlar leberal burjua - pomeshchiklari talablarini rad etdilar. Ular o’z qo’llariga mamlakatdagi siyosiy va iqtisodiy kuchlarni kiritmoqda edilar.
1911 yil hukumat manjurlar imperatori avlodlaridan iborat ministrlar kengashi tuzish haqida nizom qabul qilindi. Mamlakatda temir yo’llar qurildi. Sentyabr qo’zg’oloni Sichuyanda inqilobining boshlanishini tezlashtirdi. Mamlakatda manjurlarga Qarshi Xubey xududida tashkilotlar tuzildi. Ular qo’shni Xunan' xududi tashkilotlari bilan aloqa bog’laydilar. Guangjou harakatlari maglubiyatga uchragandan so’ng tashkilotlar kelishdilar. Yangi qo’zg’olon harakatlarini Xubey va Xunan' xududlarida boshlandi. Bu harakatga inqilob markazi deb nom berildi. 1911yil may boshlarida ikki revolyutsion tashkilotlar orasida shartnomalar tuziladi. Lekin qo’zg’olonchilar birlasha olmadilar. Qo’shimcha tayyorgarlik olib borishga kirishdilar. Xubey harakatchilari tarkibida soldatlar, kichik ofitserlar va inqilobni boshlagan rahbarlar bor edi. Inqilobchilar armiyasida harbiy otryadlar tashkil qilingan bo’lib, ularga boshliqlar vazifa berardi. Sentyabr boshlarida Pekin buyrug’iga binoan Xubeydan 5ta "Yangi harbiy" batal'ion Siguanga keltiriladi. Xalqning harakatlarini bostirish uchun 14 setyabrda ikki tashkilot liderlarining yigilishi bo’ladi. Unda Sun shunday deydi: inqilobning taqdiri uchun ikki tashkilot ham javobgar.Agar ular birlashmasalar kutarilgan harakatni bostira olmaydilar. SHu maqsad bilan yaqin vaqt ichida birlashgan tashkilotlarning shtab kvartirasi tashkil qilish kerak edi. Yig’ilishdagilar SHanxayga, Tszyuy, CHjen va Yan Yuy- juni yuboradilar.U erda Uxandagi boshlanadigan harakatlarga rahbar kerak edi.20 sentyabrda Xubeydan yuborilgan kishilar SHanxayga etib keladi.Ular Sun-Szyao-jen ,Tan` Jen`-fen,CHen` Tsi-mey va bir qancha boshqa kishilar bilan uchrashadilar. Ularga xubeydagi siyosiy xaritalar tushuntiriladi. va zudlik bilan xubeyliklar Uxanda harakat boshlaydilar. Lekin raxbar"Birlashgan tashkilot" a'zolari bu rejani rad etadilar. Ular harakatlarni bir vaqtning o’zida SHanhayda,Napkinda va Uxanda olib borish kerak degan fikrni o’rtaga tashlaydilar..24 sentyabrda SHanhaydan " Birlashgan tashkilot" rahbarlari kelishini kutmay,ikki tashkilot yig’ilishi o’tkazadi. Yig’ilishda harakatni boshlash va uni boshqaradigan kishilarni tayinlash kerak edi.Yig’ilishda harbiy polk,batalionlarda 60 kishi qatnashdi,va hujum harakatlari 6 sentyabrdan belgilandi. Bu harakat boshlanishidan Yantszi sohili va Uganda olov yoqilishidan darak berar edi, Harbiy qismlarga Szyan I-u va shtab boshigi Sun'U saylanadi.Xunanga bu ma`lumotlar telegramma orqali yuboriladi.Izyao Da-fen ga 6 oktyabr" kuni inqilob harakatining boshlanish kelgindi misoionerlar eshitib Pekin hukumatiga xabar beradilar. Manjur xukumati Ugandà shunday ham tayyor armiya bilan turgan edi. 9 oktyabrdagi sodir bo’lgan voqea inqilobni yanada tezlashtirdi. SHu kuni Sun' U o’z kvartirasida (Xankouda) ehtiyotkorsizlik bilan granatani portlatadi,natijada yuzi va qo’li jarohatlanadi.U bilan birga bo’lgan LI Szo-dun yashirin yo’l bilan uni kasalxonaga etadi. Granataning portlashi, politsiyachilarning etiborini tortadi.Politsiyachilar uyni tintuv qil-ganda,uydan qurol,pullar,muhrlar va inqilobchilar dokumentlari, hujatlari chiqib qoladi. Xitoy hukumati aholisi qo’lga olishni boshlaydi. Qo’lga olingan orasida inqilobchilar raxbarlarining akasi 1yu Tun bor edi. U so’roq qilinganda inqilobchilar harakati va ularning joylashgan shtabini aytadi.Bu voqea Xubey inqilobchilari uchun kutilmagan xodisa edi.Ahvol opg’irlashadi ,inqilobni zudlik bilan boshlash kerak edi, aks holda inqilobchilarni yoki o’lim yoki qamoq jazosi kutmoqda edi. Sun' U yarador holatdaDen Yuylin bilan bilan buyruq yuboradi.Szyan' I-u gà uning sheriklariga Qo’zg’olonchilarning urush harakatlari rejasini ishlab chiqadi. va shu kuni harakatlarni boshlay olmadilar. Ularga hukumat qo’shini qarshilik qildi. 9 oktyabr kuni kechurun politsiya tashkolotchilarning maxfiy shtabiga bostirib kirib,Lyu-Yao-chen,Pen Chu-fan,Yan Xu-chenni qamoqà olyilar.Szyan I-u qochishga ulgurdi.10 oktyabr kuni ertalab qamoqqa olinganlar sudsiz hukumat darvozasi oldida otib tashlandilar"Manjurlardan bo’lgan Juy ' CHen boshliqlarining biri bir vaqtning uzida shahardan chiqib ketish va kirishni . to’xtatadi. Soldatlar kazrmalarda qolishdi. Politsiya na jandarmà otryadlari ommaviy tintuv uyushtiradi,gumon qilinganlar xibisga olinadi" 3 ta tashkilot a`zosining otib tashlanganligi darhoI Uganda yoyiladi. Kechqurun kamandir kazarmaga kirgach serjant Tszin' chjaolun va uning soldatlari qurollarni tekshiraotgan bo’ladi.Natijada ular tomonida urush buladi. Syun . Bin-kun kazarmadan tashqariga chiqib osmonga qarata uch – to’rt marta o’q uzadi.,bu inqilobning bolanishi edi Tog’ hududida joylashtirilgan inqilob harakatchilari birin ketin hukumat harbiylarini qo’lga ola boshlaydilar Harbiylarning ko’pchiligi inqilobchilar bilan birlashadi. Natijada ular bir necha to’plar,qurol-yaroqlar millionlab potronlarga ega bo’ldilar pulimyotchi divizyalarni qo’lga oladilar.10 oktyabr kechqurun inqilobchilar shaharga bostirib kiradilar,ular bilan hukumat qo’shinlari orasida qizg’in kurash boshlandi oktyabr inqilobchilar tongda butun shaharni egallab hukumat boshliqlari,harbiy shtablarni, politsiya mahkamasini va boshqa hukumatga qarashli idoralarni qo’lga oladilar. 11 oktyabr kuni bu ma`lumotlar,yangiliklar Ugan,Xan'kou,va Xan'yanda borib etadi. Ertalab manjur hukumati ag’darildi. Xan'yanda ham eng katta zavod harbiy qarshiliksiz ishchilar tomonidan qo’lga olinadi.Bu qo’zg’olon oqibatida Xitoyning uch shaxri Ugan,Xan'kou,Xan'yan - manjurlar hukumronligidan chetlashtirildi.Ularning avlodlari ham yo’q qilindi. Mamlakatda inqilobchilar shartlari qabul qilindi va Konstitutsiya qabul qilindi , Respublika deb e`lon qilindi. Pekin universiteti" Xitoy 2015-yilda aholi turmush farovonligini rivojlantirish hisoboti shuni ko'rsatadiki, uy xo'jaliklarining eng badavlat 1 foizi mamlakat boyligining qariyb uchdan bir qismiga egalik qiladi, eng quyi 25 foiz uy xo'jaliklari esa umumiy ijtimoiy boylikning atigi 1 foiziga egalik qiladi. Xitoy juda jiddiy.Birlashgan Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot Dasturining statistik ma'lumotlari shuni ko'rsatadiki, Xitoyda 20% eng yuqori daromadli guruhning o'rtacha daromadi 20% eng past daromadli guruhning o'rtacha daromadiga nisbati 10.7 ni tashkil qiladi.Bu nisbat AQShda 8.4, Hindistonda 4.9 va Rossiya Bu 4.5, Yaponiyada esa 3.4. Marks izmning asosiy tamoyili mavjud ijtimoiy tuzumni zo'ravonlik bilan ag'darishdir. mahrum etish Boylar , boylarning boyligini bo'lishish uchun.Yuqoridagi hisobot shuni ko'rsatadiki, XNUMX yildan ortiq inqilob, XNUMX yildan ortiq islohot va ochiqlik va jadal iqtisodiy rivojlanishdan so'ng, Xitoy dunyodagi eng katta va adolatsiz daromad farqi va boylar o'rtasidagi tafovutga ega bo'lgan mamlakatga aylandi. va Xitoyda kambag'allar ijtimoiy bag'rikenglik ogohlantirish chizig'idan oshib ketdi.XKP hokimiyatni qo‘lga kiritishdan oldin “Mahalliy zolimlar va yovuz zodagonlar bo‘lsin!”, “Kambag‘allar o‘rnidan tursin” kabi shiorlardan foydalangan va “To‘rt buyuk oila”ni qoralagan.Ammo inqilob nima olib keldi?Bu adolat emas, taraqqiyot emas, bu milliy boylikning jamlangan bayramini yutib yuborayotgan kuch oilasi.Misli ko‘rilmagan adolatsizlik shuni ko‘rsatadiki, kommunistik inqilob mamlakatni bosib olgan va dunyoda ikki ming yil hukmronlik qilgan sarson-sargardonlar va boy avlodlar isyonidan hech qanday farqi yo‘q.Inqilobiy jarayon inqilobiy partiyaning xalqni o‘ldirish jarayonidan boshqa narsa emas. boyib ketish, boyni mahrum qilish, keyin esa boyning o‘zi bo‘lish”. “Xalq baxti uchun”, “proletariat nomidan” kabi safarbarlik shiorlari aslida o‘zgalar mulkini zo‘ravonlik bilan talon-taroj qilish uchun niqobdir.
So'nggi XNUMX yillik islohotlar va ochiqlik davridagi yuqori o'sish mo''jizasi demografik dividendlar, eksport dividendlari va xarajatlar bo'yicha dividendlardan foyda ko'rdi.XNUMX-asrda Xitoyning demografik dividendlari yoʻqoldi va u aholi piramidasi teskari tuzilmaga ega qarigan jamiyatga tez kirib bordi.“Arzon ishchi kuchi” davri tarixga kirgan sari “terlar”ga tayanish xarajat dividendlari asta-sekin yoʻqoldi. .Bir nechta bonuslar yo'qolgan bo'lsa-da, XKP institutsional o'zgarishlarni rad etdi, "partiya va Hukumat Hokimiyatni suiiste'mol qilish, miqyosni aqldan ozdirish, beg'araz valyuta chiqarish, aqldan ozgan qarz olish, kelajakdagi boyliklarni, tabiiy resurslarni va ijtimoiy resurslarni g'arazli overdraft qilish.Bir partiyaviy diktatura siyosiy tizimida boylarni tartibga solish uchun ikkilamchi taqsimotga erishib bo'lmaydi. kambag'al va ijtimoiy adolatni ta'minlash mumkin emas .no hukmron partiya aylanish, Yangiliklar Erkinlik, mustaqil sud tizimi, korruptsiya ustidan nazoratning yo'qligi, adolatli raqobatsiz haqiqiy bozor iqtisodiyoti, xalqning saylov mexanizmi, saylangan parlament, milliy boylikni yutib yuborayotgan “partiya va hukumat” kabi muammolarni hal qilib bo'lmaydi, korruptsionerlar qochib ketadi va boylarning xorijga emigratsiyasi faqat kuchayishi mumkin.Ko'rinishidan, institutsional muammolarni faqat inqirozlar va ijtimoiy tartibsizliklar shaklida hal qilish mumkin.
1930-yillarda Xu Shi hukmron partiyani kuzatib borish uchun muxolifat partiyasi va mustaqil ommaviy axborot vositalari bo'lishi kerakligini taklif qildi.Uning ta'kidlashicha: "Bugungi kunda partiya boshqaruvidagi korruptsiyaning aksariyati qonuniy siyosiy raqiblar tomonidan nazoratning yo'qligi bilan bog'liq. Bir yoki bir nechta raqobatchi partiyalarning tashkil etilishi shunchaki islohotdir. Gomintang O‘zi uchun eng yaxshi yo‘l”,[31] “Demokratik siyosat bilan toza va halol siyosat bir-biri bilan chambarchas bog‘liq. “[32] 1950-yillarda u muxolifat partiyasini tuzishga chaqirishda davom etib, shunday dedi: “Bugun hamma bir partiya uzoq vaqtdan beri hokimiyat tepasida turganini his qilmoqda, jazolash uchun hech qanday kuch yoʻq va koʻplab qonunbuzarliklar mavjud. Boshqa partiya bo'lishi kerak.Men ko‘p yillar oldin xitoylik gomindan Turkiyada Kamol Kamoldan o‘rnak olib, partiyani ikki partiyaga bo‘lishlariga umid qilishimni aytdim.[33] “Men Tayvanda muxolifat partiyasi bo‘ladi, deb umid qilaman” [34]. 1960 yilda " Bepul chin “Jurnal rahbari Ley Chjen va boshqalar muxolifat partiyasini tashkil qilish uchun bor kuchini sarfladi, biroq ular hibsga olinib, qamoqqa olindi.Bugun Chenchi milliy universitetida Ley Chjen memorial zali va Ley Chjen tadqiqot markazining ochilish marosimi boʻlib oʻtmoqda.Prezident Ma In-jeu Gomindan hukumati nomidan Ley Chjen oilasi va erkinlik va demokratiya uchun kurashgan barcha insonlarga taʼzim qiladi. uning uzr so'rashi va hurmati va ROC hukumatining tarix oldida taqiqlangan hududi yo'qligini e'lon qilish. , oq terrorning o'tmish tarixi haqida halol bo'ladi, xatolarni halol tan oladi, halol kechirim so'raydi va xatolarni halollik bilan tuzatadi.
AQSh prezidenti Jorj Uoker Bush shunday degan edi: “Insoniyatning ming yillik tarixida eng qimmatli narsa ko'zni qamashtiruvchi texnologiya emas, buyuk ustalarning klassik asarlari emas, siyosatchilarning shov-shuvga o'xshash nutqlari emas, balki o'ng hukmdor bo'ysundirdi va hukmdorni qafasga solish orzusini amalga oshirdi.Chunki ularni o‘zlashtirib, qamab qo‘ysangizgina odamlarga zarar yetkazmaysiz.Men faqat qafasda turib sen bilan gaplashaman. Xitoy Qing sulolasi oxirlarida hukmdorlarni qo‘rqitish maqsadiga yaqinlashdi va Tsin saroyi imperator hokimiyatidan voz kechishga tayyor edi.“Imperator Konstitutsiyasining konstitutsiyasi”ning so‘zboshisida u aniq ta’kidlangan: “Konstitutsiya, mamlakatning asosiy qonuniga monarx va xalq birgalikda amal qiladi va u imperatorning o'g'lidir." Shunday qilib, oddiy xalq etakchilikka ergashishi kerak, undan oshib ketmaslik kerak. "Konstitutsiya o'rnatilishi bilan butun mamlakat xalqi qonun bilan boshqariladi, hech qanday farq yo'q." Afsuski, xorijiy kuchlar inqilobni olib kelishdi, Qing sudining konstitutsiyaviy jadvali bekor qilindi va Xitoy xalqni qo'llab-quvvatlashdan yiroq edi. Hukmdorlar.Maqsad borgan sari uzoqlashmoqda va xalq hukmdorni o'ziga bo'ysundirishga layoqatsiz bo'lib bormoqda.Baxtimizga bugungi Tayvanda xalq hukmdorni bo'ysundiradi, kuchlilar esa qafasda.Kuchli cheklovlar ostida. muxolifat partiyasi va xalq, hukmron partiya Biz endi xohlagan ishni qila olmaymiz, davlat xazinasidan partiya a’zolari va partiya organlarini qo‘llab-quvvatlash uchun partiya xazinasi sifatida foydalana olmaymiz va biz hokimiyatdan ketishga tayyorlanishimiz kerak.Tarixiy tendentsiyaga qarshi turish mumkin emas va hukmdorlarni o'zlashtirishdan maqsad materik Bu, shuningdek, demokratiya kashshofi Yin Xayguang ta'biri bilan aytganda, "daryoni to'xtatib bo'lmaydi".