Янги китоб

18.2.
Ishlab chiqarish dasturiga qo’llaniladigan tovar, yalpi, sotilgan
mahsulot tarkibi.
Ishlab chiqarish dasturi - bu ma'lum nomenklatura va assortimentda
rejalashtirilgan mahsulot hajmi.
Rejalashtirilgan savdo hajmi ishlab chiqarish dasturini ishlab chiqish uchun
asosdir. Rejalashtirilgan savdo hajmi ishlab chiqarish hajmini jismoniy va pul
shaklida aniqlash, materiallarga, uskunalarga zarur talablarni hisoblash, zarur ishchi
kuchini aniqlash, mahsulot sifatini yaxshilash bo'yicha chora-tadbirlarni belgilash
va hk. Shunday qilib, ishlab chiqarish hajmini aniqlash kompaniya boshqaruvining
asosi va boshlang'ich bosqichidir.
Mahsulot hajmini o'lchash ko'rsatkichlari tizimi ushbu hajmni miqdoriy va
sifat jihatidan tavsiflashi kerak. U tabiiy, yarim tabiiy, mehnat va xarajat
ko'rsatkichlaridan iborat.
Tabiiy-moddiy shaklidagi mahsulotlar asosan tabiiy (jismoniy) o'lchov
birligi (dona, tonna, kvadrat metr, iste'molchilar soni va boshqalar) bilan

---

174
tavsiflanadi . Agar umumiy iste'mol iste'mol xususiyatlariga ega bo'lgan
mahsulotning bir nechta navlari ishlab chiqarilsa, buxgalteriya hisobi va texnik-
iqtisodiy 
hisob-kitoblarni 
soddalashtirish 
uchun shartli-tabiiy 
o'lchov
birliklaridan (konservalangan oziq-ovqat mahsulotlarining shartli qutilari, asosiy
ozuqa tarkibidagi bir kalay o'g'itlari massasi va boshqalar) foydalanishingiz
mumkin. ) Bu ishlab chiqarishning butun hajmini bir o'lchovda, tabiiy-moddiy
shaklda ifodalashga imkon beradi.
Mehnat ko'rsatkichlari ishlab chiqarish hajmini vaqt ko'rsatkichlarida aks
ettiradi - standart, mashina soatlari, mashina smenalari, odamlar, ish kunlari va
boshqalar.
Qiymat ko'rsatkichlari ishlab chiqarish hajmini pul birligida ifodalaydi va
ishlab chiqarilgan mahsulot hajmining o'rganilayotganiga qarab, yalpi, Tovar,
sotilgan va sof mahsulotlar ajralib turadi.
Mahsulot ishlab chiqarish hajmi qiymat ifodasida tovar mahsulot va yalpi
mahsulot ko'rsatkichlarida hisobga olinadi.
Harakatdagi ulgurji bahodagi tovar mahsulot hajmi tarkibiga korxonada
sotish uchun mo'ljallangan tayyor mahsulot qiymati (har bir mahsulotning natural
ifodadagi hajmi uning ulgurji narxiga ko'paytiriladi), korxonada ishlab chiqarish
uchun mo'ljallangan yarim fabrikatlar qiymati, sotish uchun mo'ljallangan
yordamchi ishlab chiqarish qiymati, korxonaning o'z ehxtiyoji uchun
tayyorlanadigan idish (tara)ning qiymati, korxona tomonidan bajariladigan sanoat
xarakteridagi boshqa ishlarning qiymati (kapital remont, modernizatsiya) kiradi.
Shuningdek, tovar mahsuloti tarkibiga buyurtmachi korxona tomonidan
tayyorlovchi korxona oladigan xom ashyoning qiymati ham kiradi.
Tovar mahsuloti - bu tovarlar ko'rinishidagi mahsulotlarning, shu jumladan
tayyor mahsulotning sotilgan va jo'natilgan mahsulotlaridagi pul ifodasi.
Sotiladigan mahsulotlarning narxi haqiqiy narxlarda hisoblanadi. Yetkazib
berilayotgan mahsulotlar - bu to'langan yoki to'lanmaganligidan qat'i nazar
iste'molchilarga yetkazib berilayotgan mahsulotning pul ifodasi.
Yalpi mahsulot - bu firmaning ma'lum bir davrdagi ishlab chiqarish va
xo'jalik faoliyati natijalari, shu jumladan tovar ishlab chiqarish (T
M
),
tugallanmagan ish (
Tich
) va o'z ehtijojlari uchun bajaradigan ishlar va xizmatlar
(SP) ning pul ko'rinishidagi ifodasi
.
Uni quyidagi formula orqali yozish mumkin:
YaM = TM + SP+ Ti.ch
Yalpi mahsulot iqtisodiy elementlarning xarajatlar smetasini hisoblash
uchun ishlatiladi.
Kichik korxonalarda o'zlari uchun ishlab chiqarilgan mahsulotlar hajmi
ozdir. Biroq, o'rta va yirik korxonalarda uni ishlab chiqarishga katta mablag
'sarflanadi. Shu sababli buxgalteriya hisobi, rejalashtirish va statistika maqsadlarida
yalpi mahsulotni hisoblashda yalpi va ichki ishlab chiqarish aylanmasini ajratish
odatiy holdir.

---

175
Yalpi tovar aylanma - bu korxona mahsulotlarining umumiy qiymati. Ushbu
ko'rsatkich korxonaning barcha ishlab chiqarish birlashmalarining yalpi
aylanmasining summasi sifatida aniqlanadi va ishlab chiqarilgan barcha tayyor
mahsulotlarni, yarim tayyor mahsulotlarni, ular tashqi sotishga, kompaniya ichida
qayta ishlashga yoki boshqa maqsadlarda ishlatishga mo'ljallangan bo'lishidan qat'i
nazar, shuningdek barcha bo'linmalarda bajarilayotgan ish balansidagi
o'zgarishlarni o'z ichiga oladi. .
Ishlab chiqarish, yoki fabrika ichidagi tovar aylanmasi - bu yarim tayyor
mahsulotlar va xizmatlar korxona ichida ma'lum davrda iste'mol qilingan jami
qiymat. Bu o'zingiz uchun tayyorlangan mahsulotlar. Korxona tomonidan ishlab
chiqarilgan mahsulotlarning umumiy hajmida uning katta qismi shu davrda boshqa
birliklarda qayta ishlanishi (iste'mol qilinishi) mumkin.
Ichki ishlab chiqarish aylanmasiga quyidagilar kiradi: yarim tayyor
mahsulotlar va o'zlari ishlab chiqargan mahsulotlar tijorat mahsulotlarini ishlab
chiqarishga sarflangan xarajatlar (masalan, yig'ilgan mahsulot tarkibiga kiritilgan
ularning ishlab chiqarish qismlarining qiymati); yordamchi ustaxonalar
mahsulotlarining narxi (elektr, bug ', siqilgan havo va boshqalar); binolarni saqlash
va texnik xizmat ko'rsatishga sarflangan mahsulotlarning tannarxi;
Tovar mahsuloti va yalpi mahsulot ko'rsatkichlarining kamchiligi shundaki,
ularning tarkibida buyumlashgan mehnat sarflari ham mavjudligidir. Buning
natijasida korxonada qimmatbaho xom ashyo va materiallarning ishlatilishi
mahsulotning hajmini soxta ravishda ko'paytirib ko'rsatishga olib keladi. Lekin
bozor sharoitida bu kamchilik mahsulotning qanchalik xaridorgirligi bilan bog'liq
ravishda bartaraf etiladi.
SHuning uchun, korxonaning yillik ishlab chiqarish faoliyatiga to'g'ri baho
beradigan ko'rsatkich mahsulot sotish hajmi yoki sotilgan mahsulot hisoblanadi.
Sotilgan mahsulot - bu bir yilda iste`molchiga uzatadigan, puli to'lanadigan
ishlab chiqarilgan tayyor mahsulotning, yarim fabrikatlarning, sanoat xarakteridagi
ishlarning umumiy qiymati. Bundan tashqari mahsulot sotish hajmiga kapital
ta`mirlash ishlarining qiymati, jihozlarning modernizatsiyasi qiymati kiradi.
Sotilgan mahsulot yil davomida ishlab chiqarilgan tovar mahsulot hajmiga
yil boshidagi sotilmagan mahsulot qoldig'i qiymatini qo'shib, yil oxiridagi
sotilmagan mahsulot qoldig'ini ayirish orqali topiladi. Uni quyidagicha ifodalash
mumkin:
SM = TM + TM y.b.k. + TM y.b.yu.k. - TM y.o.k. - TM y.o.yu.k.
bu yerda, SM -sotilgan mahsulot hajmi;
TM - tovar mahsulot hajmi;
TM y.b.k. - yil boshidagi sotilmagan tayyor mahsulot qoldig'i;
TM 
y.b.yu.k.
-
yil 
boshidagi 
xaridorga 
yuborilgan
lekin to'lov muddati kelmagan tayyor mahsulot qoldig'i;
TM y.o.k. - yil oxiridagi sotilmagan tayyor mahsulot qoldig'i;

---

176
TM y.o.yu.k.- yil oxiridagi xaridorga yuborilgan, lekin hali puli tushmagan
tayyor mahsulot qoldig'i.
Sotilgan mahsulot - bu sotilgan mahsulotning pulli ifodasi yoki sotishdan
tushgan daromad. Rivojlangan bozor iqtisodiyotiga ega mamlakatlarda ko'p
miqdordagi tovarlar kredit asosida sotiladi, ya'ni, muddatga yoki kechiktirilgan
to'lov bilan. Shunday qilib, sotuvlar hajmiga ikkala mahsulot ham, debitorlik qarz
ham kiradi. Bu korxona natijalarining eng muhim xarajat ko'rsatkichidir, chunki
foyda uning asosida hisoblanadi. Ushbu ko'rsatkichni rejalashtirish mahsulotni
ishlab chiqarish va sotish rejasini ishlab chiqishdan oldin korxonaning mahsulot
siyosati doirasida olib boriladigan marketing tadqiqotlariga asoslanadi.
Bundan tashqari, buxgalteriya hisobi va rejalashtirish uchun shartli ravishda
toza va toza mahsulotlarning ko'rsatkichlari qo'llaniladi.
Shartli sof mahsulotlar moddiy xarajatlarni (MH) (masalan, yoqilg'i,
energiya) tovar yoki sotilgan mahsulotlar qiymatidan (TP) chiqarib tashlash orqali
hisoblanadi.
Sof mahsulot (PE) - amortizatsiya to'lovlaridan tashqari (A) an'anaviy sof
mahsulotlarning qiymati:
PE = TP - MZ - A.
Barcha xarajat ko'rsatkichlari bir-biri bilan bog'liq .Mahsulotlarni bir qator
iqtisodiy ko'rsatkichlarda sotish alohida o'rin tutadi. Gap shundaki, sotishdan
tushgan tushum hajmi moliyaviy ko'rsatkichlarni, shu jumladan qo'shilgan qiymatni
hisoblash uchun ishlatiladi. Qo'shilgan qiymat shartli sof ishlab chiqarish sifatida
hisoblanadi, ammo sotiladigan mahsulotlar o'rniga sotish qiymati olinadi.
Qo'shilgan qiymat solig'i olinadi.