Yarimo’tkazgichli diodlar. Tog’rilagichlar. Reja

2-rasm . Biryarimdavrli to’g’rilagich sxemasi.



3-rasm. Real (a) va (b) ideal diodlarning volt-amper xarakteristikalari.

To’g’rilagichlarning ishlashini tahlil qilishda diod ideal deb qaraladi. Bu holda:to’g’ri yo’nalishda diodning qarshiligi nolga teng;diodning teskari qarshiligi cheksiz katta deb qaraladi.

Hozirgi vaqtda to’g’rilagichlarda volt-amper xarakteristkasi (VAX) 3- ( a) rasmdagi ko’rinishidagi yarim o’tkazgichli diodlardan foydalaniladi. Ideal diodning VAX si 3- b rasmda ko’rsatilgan.
To’g’rilagichlarning ishlashini vaqtli diagrammalar yordamida ko’rish qulay. Biryarimdavrli to’g’rilagichlarni vaqtli diagrammalari 4 - rasmda tasvirlangan.
Kuchlanishni u₂ birinchi yarim davri davomida, qaysiki a nuqta potensiali v nuqta potnesialiga nisbatan musbat bo’lsa, diod ochiq va nagruzka qarshiligida tok paydo bo’ladi. Agar to’g’ri yo’nalishida diod qarshiligi nol deb hisoblasak, yani u_n = u₂ bo’ladi. u₂ kuchlanishni ikkinchi yarim davrida transformatorning ikkilamchi chulg’amida qutbi qarama-qarshi o’zgaradi, yani a nuqta potensiali v nuqta potensialiga nisbatan manfiy bo’ladi. Bunday qutbda diod teskari yo’nalishda bo’ladi.

4-rasm. Biryarimdavrli to’g’rilagichda tok va
kuchlanishlarning vaqtli diagrammalari.
Agarda diod teskari yo’nalishda qarshiligi cheksiz deyilsa, barcha kuchlanish yopiq diodga tushadi, yani u₂ = u_a va uning maksimal qiymati U_tes.max= U₂.
Vaqtli diagrammalardan ko’rinib turibdiki, i_n va u_n o’zgarmasdan farqliroq pulslanuvchi xarakterga ega.
To’g’rilangan kuchlanishni Fure qatoriga yoyish mumkin:
(1)
Har qanday to’g’rilagich ishlashini effektivligi pulsasiya koeffisenti r bilan aniqlanadi, yani U_as birinchi garmonikasining amplitudasini to’g’rilangan kuchlanish U_n.o’r o’rtachasiga nisbati bilan aniqlanadi. Biryarimdavrli to’g’rilagich uchun r 1.57 ga teng.
Biryarimdavrli to’g’rilagichlarga nisbatan ikkiyarimdavrli to’g’rilagichlar keng qo’llanilmoqda. CHunki bu to’g’rilagichlarda to’g’rilangan u_n kuchlanish tarmoq kuchlanishining ikkala yarim davrida vujudga keltiriladi.
Ancha keng tarqalgan ikkiyarimdavrli ko’prik sxema (5-rasm) tarkibiga transformator T_r, ko’prik sxema bo’yicha ulangan D₁-D₄ diodlar va nagruzka rezistori R_n kiradi.
Tarmoq kuchlanishi u_{c ,}biryarim davrda ikkilamchi transformatorning ikkilamchi a chiqqich v chiqqichga nisbatan musbat, D₁ va D₃ diodlar ochiq, D₂, va D₄ diodlar yopiq . B yarim davrda tok yo’nalishi chiqqich a , D₁ diod, nagruzka rezistori, D₃ diod va chiqqich v.
Boshqa yarim davrda a chiqqich v ga nisbatan manfiy bo’lsa,D₁ , D₃ diodlar yopiq, D_2, D₄ diodlar ochiq, tok yo’nalishi v dan D₄ , R_n, D₂ va a chiqqich tomon yo’naladi.
Bunda davrning barcha vaqtida R_n rezistordagi i_n tok va kuchlanish u_n yo’nalishida bo’ladi (5-rasm).Bu egri chiziqni Fure qatoriga yoysak
(2)
bo’ladi. Pulsasiya koeffisenti r =U_{os l} / u_hsr= 2/3 » 0,67. Bir xil U₂ va R_n qiymatlarida bu ikki turdagi to’g’rilagichlarni solishtirish natijasida ularning afzalliklari va kamchiliklarini ko’rish mumkin. Ko’prik to’g’rilagichda o’rtacha to’g’rilangan tok va kuchlanish qiymatini va pulsasiyani ancha kichikligi biryarim davrli to’g’rilagichdan ancha afzal ekanligini bildiradi. Ko’prik sxemaning kamchiligi to’rtta diodning qo’llanishidadir.
Hozirgi paytda ko’prik to’g’rilagichlarda kremniy diffuzion bloklar KS402- KS405 lar qo’llanilmoqda. Ular I_{to’g’.o’r} 0.6 dan 1 A gacha va kuchlanish U_tes 100 dan 600 V gacha mo’ljalanilgan. Ular plastmassa korpusga joylashtirilgan bo’lib, og’irligi 7 dan 20 g. gacha keladi.