«yengil sanoat texnologiyalari va jihozlari» K

OVOSni o‘tkazish bosqichlari. Atrof muhitga ta’sirini baholash.(OVOS). “Atrof muhit muhofazasi” bo‘limi:


OVOS o‘tkazishning uchinchi bosqichi «Atrof-muxitga ta’sirini baholash», barcha konkret ob’ektlarga ta’siri nuktai nazaridan keng kulamda tula analiz kilish kuzda tutilagan, shuningdek belgilangan faoliyatni kurollantirishning atrof-muxitga ta’siri (1-ilova) va atrof-muxitni tashkil etuvchi materiallar kuyidagilarni uz ichiga kamrab oladi:

1. 
   Xavoning muxiti
   

• 
  ta’sirni baholash uchun zarur bulgan klimat shart-sharoitini tavsifi
  
• 
  xavo muxitining zamonaviy xolatiga tavsif(xavo atmosferasiga chikariladigan ifloslantiruvchilar ruyxati, karralilik kursatgichi ruxsat etilgan konsentratsiyalar chegarasi (RKCH) yoki muljallangan xavfsizlik darajasi ta’siri (MXDT) mavjud borlik ulchovi materiallari buyicha);
  
• 
  kimyoviy ifloslanish manbaalari va masshtablarini xisoblash maksimalmaksimal darajada yuklangan jixozlar kurib chikilgan loyixa buyicha, shuningdek bir yula otilishi mumkin bulgan va avariyali chikindilar. Atmosfera xavosidagi kutilayotgan ifloslanishlar xisob-kitoblar amaldagi uchyot Bilan utkazaziladi, kurilayotgan va kurilishi muljallanayotgan tashkilotlar (obektlar) mavjud ifloslanish muxiti
  
• 
  kam chikindili va chikindisiz texnologiyalarni joriy etish, dunyodagi ortirilgan tajribalarga muvofik atmosfera xavosidagi chikindilarni maxsus chora-tadbirlar asosida kamaytirish va yukotish
  
• 
  ruxsat etilgan chikindilar chegarasi (RCHCH) meyorlash boskichlarni urnatish buyicha takliflar va vaktincha muvofiklashtirilgan chikindilar (VMCH) (amaldagi obektlar uchun)
  
• 
  bashorat kilinayotgan ifloslanish darajasini xisobga olgan xolda sanitar-ximoya doirasi (SXD) ulchovlari asosida kabul kilinadi (shuningdek, shovkindan, elektro magnit maydonlari va boshka zararli fizik ta’sirlardan)
  
• 
  ifloslanish okibatlarini baholash va salbiy ta’sirni pasaytirish buyicha chora-tadbirlar
  
• 
  monitoring tashkil etish buyicha taklilar va atmosfera xavosining xolatini nazorat kilish
  
• 
  nokulay metrologik shart-sharoitlar jarayonida chikitlarni tartibga solish buyicha chora-tadirlarni kurish
  

2. 
   Suv manbalari
   
   • 
     kurilish va ishlatish jarayonida xujalik va boshka faoliyatlar uchun suv manbalariga bulgan extiyoj foydalanayotgan suvning sifatini talab etadi
     
   • 
     suv ta’minoti manbalariga tavsif va undan xujalikda foydalanish, suv oluvchi inshoatni urnashgan joyi va uning tavsifi
     
   • 
     ob’ektni suvldi balans iva albatta, olinayotgan toza suv mikdorining yillik dinamik kursatmalari yuzasidan shunday suv iste’mol kili shva suv chetlatishlarni asosiy ekologik samaraviylik kursatkichlari
     
   • 
     uski suvlar
     
   • 
     xududni gidrografik tavsifi
     
   • 
     suvli ob’ektlar tavsifi, belgilangan faoliyat tomonidan sarlangan (berilgan dalillardan foydalanish uchun maksimal yakinlashtirilgan kuzatish tabakasi)
     
   • 
     suv okimini gidrologik, termik, gidrokimyoviy va muzli tezligini tartibi, etaklash tartkisi tulib ketishini xavli xodisalari, tikilmalar, shunga mavjudligi, chirmashtiruvchi xodisalar
     
   • 
     oqib tushishini qo’shimcha tartibga solishlarsiz uski manbalarni tabiiy sharoitda normativlarga asoslangan suvlar mikdorini baholashdan chiqarish mumkin buladi
     
   • 
     sanitar kuriklanayotgan zonada tartibni tashkil etish shart
     
   • 
     tashlandik okova suvlar mikdori va tavsifi (tashlanma joy uchun kursatma, loyixa chikarishdagi uziga xoslik, ifloslantiruvchilar ruyxati va ularning konsenratsiyasi)
     
   • 
     okova suvlardan va tozalash uskunalarda chikkan chikindilardan kayta foydalanish usullaridan foydalanib mumkin bulgan aylanma tizimni joriy kilish
     
   • 
     chegaraviy ruxsat etilgan chikindilar buyicha (CHRCH) erishilgan taklilar tarkibida kuyidagilar tarkib topishi shart:
     
   • 
     kurilish va ishlatish jarayonida rejalashtirilayotgan ob’ektga suvli muxitga ta’sirini baholash , shu jumladan, xovuzning isssiklikdan ifloslanish extimoli va suv olishning ekosistemaga ta’siri okibatlari
     
   • 
     suv o’zanini uzgartirish jarayonini baholash, kurilma kistirmalari Bilan boglik bo’lgan kupriklar kurilishida suv oluvchi inshoatni ochishning salbiy okibatlari
     
   • 
     suv qo’riqlash tadbirlari, ularni ta’siri, baxosi va amalga oshirish navbati
     
   • 
     ustki suvlar monitoringi ekologik tashkiloti
     
   • 
     yer osti suvlari
     
   • 
     joy ta’rifida gidrologik kursatkichlar urgangan er osti konlari tavsifi
     
   • 
     ishlatilayotgan suvli gorizontni zamonaviy xolatiga ta’rif (kimyoviy tarkib, ishlatilayotgan zaxiralar va ximoyalanganligi) uni xavfsiz ishlatish uchun shart-sharoit yaratish, suv oluvchi inshoatni sanitar kuriklash zonasi tashkil etish zarurati
     
   • 
     qurilish va ishlatish jarayonida er osti suvlari siatiga ob’ektning ta’siri baholash va ularni ifloslanish extimoli
     
   • 
     ifloslanish extimoli uning okibatlari taxlili va er osti suvlarini tamom bulishi
     
   • 
     yer osti suvlarini ifloslanishi va kamayib ketishini oldini olish uchun chora-tadbirlar qurish
     
   • 
     yer osti suvlar ekologik monitoring dasturi
     

3. Zamin (er kari)

• 
  Rejalashtirilayotgan ob’ekt ta’sir doirasida mavjud mineral va xom Ashe manbalari (zaxiralar va siat)
  
• 
  Qurilish va ishlatish jarayonida mineral va xom Ashe manbalariga ob’ekt talabi (turlari, kulami, chikarish konlari)
  
• 
  Tabiiy atrof muxitdan olinayotgan mineral va xomashyo manbalarini xar xil kompanentlariga ta’sirini bashorat qilish va tabiiy manbalar
  
• 
  Suv tejamkorligini tartibga soldish buyicha tabiatni kuriklash chora-tadbirlarini asoslash va buzilgan xududlardan foydalanish
  
• 
  Yer ostidan foydalanish yuzasidan operatsiyalar, foydali qazilmalarni olish va qayta ishlashda quyidagi materiallar ko’rsatilish shart:
  
• 
  foydalanilayotgan konlar tavsifi (foydali qazilmalar zaxirasi ularni geologik axamiyati va boshka)
  
• 
  zarali komponentlarni ajratish va amalga oshirish imkoniyatlarini tasdiklovchi materiallar, ayniksa, zaxarlilari uchun ularni kumib tashlash usullari
  
• 
  foydali kazilmalar va ochilgan jinslarni radiatsion (ayniksa, kurilish materialarini ishlab chikarishda oydalanish uchun kayta tiklash)
  

• 
  yer osti foydali kazilmalarini imkon kadar, maksimal darajada ajratish yuzasidan takliflar, foydali kazilmalar olinayotgan xudud va kushni uchastkalarda zaxiralarni kamayib ketishi (suvlanish, nurash, oksidlanish va yonish va boshkalar natijasida)
  
• 
  zararli narsalarni bekitish imkoniyatlarini baholash va er ka’ridagi ishlab chikarish chikindalari, ilmiy tekshirish tashkilotlarini maxsus xulosasi takdimoti
  

4. Iste’mol va ishlab chikarishni chikindilari

• 
  paydo bulayotgan chikindilar mikdori
  
• 
  ishlab chikarish va iste’mol chikindilari bilan ifloslangan xududni uziga xosligi (xavflilik darajasi, zaxarlilik, fizik axvoli)
  
• 
  xavfsizlantirish, kayta foydalanish va xamma chikindi turlarini bekitish yuzasidan tavsiyalar
  

5. Fizik ta’sirlar.

• 
  ishlash doirasidagi radiatsion vaziyatga tavsif, radiatsion ifloslanishni tabiiy va texnogen manbaalarini ochib kurish.
  

6. Yer boyliklari va tuprok.

• 
  yerdan foydalanish shart-sharoitlari va axvoli, xududni er balansi, kursatilgan ob’ektni joylashishi uchun va yon xujalik mos ravishda xususiylik kurinishlari bilan, er tuzilishi yuzasidan taklif kilinayotgan uzgarishlar, kishlok xujaligidagi ishlab chikarish yukotishlarini xisobi va erdan foydalanuvchilarni ziyoni;
  
• 
  rejalashtirilgan ob’ekt ta’sir doirasida tuprok katlamini zamonaviy xolatiga tavsif (kiyoslash ballari bilan erning kartasi, fizik, kimyoviy xossalari, ifloslanish, buzilish, emirilish, deflyasiya, unumdorlik va erni mexanik tarkibi)
  
• 
  ta’sir doirasidan olib tashlash yuzasidan rejalashtirilayotgan tadbirlar va loyixaviy karorlar, erni unumdor katlamini saklash va tuprok jinslarini ochish, uchastkalarda tuprokning katlamini saklash, bevosita faoliyat uchun sarflanmaydigan, buzilgan tuprok katlamini kayta tiklashda va xududni uz xolatiga keltirishda, boshlangich va boshka faoliyatlarda foydalanish uchun yarokli bulgan (texnik va biologik kayta tiklash)
  
• 
  tuproqni ekologik monitoring tashkiloti.
  

7. Usimliklar.

• 
  ob’ektni ta’sir doirasida usimliklar katlamini zamonaviy xolati (giobotanik karta, usimliklar olami tarkibi, funksional axamiyati, usimliklar muxitiga mos unumdorlik va ularni tabiiy uzgarishi (xarakati), yongin xavfi, dorivor xususiyati mavjud bulgan, kam uchraydigan, endemik va kizil kitobga kiritilgan usimlik turlari, yashil gazon (chimlar) utkazishni axvoli, usimliklarni ifloslanishi va shikastlanishi, suksessiya, usimliklarga zamonaviy antropogen ta’sirlarida kelib chikayotgan)
  
• 
  ob’ektga ta’sirining tavsifi va ishlab chikarishni xudud usimlik muxitiga va kam uchraydigan, endimik usimlik turlariga xavfli ta’sir doirasi.
  
• 
  o’simlik manbaalaridan foydalanish kulamiga asoslangan.
  
• 
  rejalashtirilgan faoliyatni usimliklarga ta’sir doirasini aniklash.
  
• 
  o’simlik katlamida kutilayotgan uzgarishlar (kurinish tarkibi, axvoli, muxit unumdorligi, genotiplar tajribasiga asoslanib baholash xujalik va funksional axamiyati, ifloslanish darajasi, zararkunandalar tomonidan shikastlash) ob’ektni ta’sir doirasida va axolii sogligi va xayot uchun bu uzgarishlarni okibatlari.
  
• 
  usimlik muxitini saklab kolish buyicha tavsiyalar, ularni axvolini yaxshilash, usimlik dunyosini kayta tiklash va asrab avaylash.
  
• 
  usimlik katlami monitoringi uchun takliflar.
  

8. Xayvonot olami.

• 
  suv va yer usti jonzotlarni dastlabki xolati.
  
• 
  kam uchraydigan kizil kitobga kiritilgan va yukolib ketayotgan xayvon turlari.
  
• 
  manzarali tarkibiga ob’ektning ta’sirini tavsifi, jonzotlar sanogi, uni genofondi, yashash muxiti, kupayish shart-sharoitlari, kuchish yullari, kurilish va ishlatish jarayonlarida jonzotlarni tuplanish joyi, adaptivlik kurinishlarini baholash.
  
• 
  tabiiy muxitni bir butunligini buzilish xavfi, yashash muxiti, kupayish shart-sharoitlari, jonzotlarni tuplanish joyi va kuchish yullariga ta’siri, ob’ekt ta’sir doirasida uchun xilma xil turlarini kiskarishi, ushbu uzgarishlar va atrof-muxitga etkazilgan zarar okibatlarini baholash.
  
• 
  tabiiy muxit bir butunligini asrash va tiklash uchun chora-tadbirlar suv va er usti jonzotlarini xilma-xil turlari, ozuka bazasini yaxshilash.
  

9. Sotsial-iktisodiy muxit:
maxalliy axoli xayotida zamonaviy sotsial-iktisodiy sharoitlar, uni ish faoliyatiga tavsif;

• 
  kurilish jarayonida ob’ekt ta’minoti, ish imkoniyatlaridan foydalanish va tugatish, maxalliy axolining katnashishi;
  
• 
  mintakaviy va xududiy tabiatdan foydalanishni rejalashtirilgan ob’ektga ta’siri;
  
• 
  ob’ektni loyixaviy karorlarini amalga oshirish tufayli maxalliy axoli xayotidagi sotsial-iktisodiy uzgarishlarni bashorati (normal sharoitlarda ob’ektni ishlatish va mumkin bulgan avariya vaziyatlarida);
  
• 
  xududning sanitor epidimiologik axvoli va belgilangan faoliyat natijasida uni uzgarishlarini bashorat kilish;
  
• 
  belgilangan xujalik faoliyati jarayonida sotsial alokalarni tartibga solish (tugrilash) yuzasidan takliflar.
  
• 
  

10. Mintakada belgilangan faoliyatni amalga oshirishda ekologik xavf-xatarni baholash:

• 
  tabiiy komplekslar baxosi, (funksional axamiyati, muxim kuriklanadigan ob’ekt), ajratilgan komplekslar chidamligini belgilangan faoliyatga ta’siri;
  
• 
  atrof-muxitga ta’sir okibatlarini kompleks boshkarish (ob’ektni avariyalarsiz normal sharoitda ishlatish);
  
• 
  avariya vaziyatlarini extimoli (ob’ektni texnik darajasini xisobga olib, mavjud xavfli tabiiy xodisalar), manbaalar aniklanadi, turli avariya vaziyatlari ularni takrorlanishi ta’sir doirasi;
  
• 
  atrof-muxit va axoliga avariya vaziyatlarini okibatini bashorat kilish;
  
• 
  belgilangan xujalik faoliyati natijasida atrof-muxit va axoli sogligiga etkazilishi mumkin bulgan zararni baholash, tabiatdan foydalanish uchun normativ tulovlarni muljallangan xisob kitobi kurinishida, shuningdek mumkin bulgan avariya vaziyatlari natijasida atrof-muxitga etkazilgan normadan ortik zararni koplash uchun mavjud mikdordakonpensatsiya tulovlari xisobi utkazilyapti, texnologik va statistik xisob-kitoblarga asoslangan kompensatsiya tulovlari ekologik sugurtalash mikdorini aniklashda foydalaniladi;
  
• 
  avariya vaziyatlarida ogoxlantirish va ularni okibatlarini bartaraf etish yuzasidan tavsiyalar.
  

OVOSni xamma boskichlarida maxsus ilmiy-tekshirish tadbirlarini utkazish shart va Kozogiston Respublikasi konunchiligidan urnatilgan tartibda maxsus jalb kilingan laboratoriyalarda joriy kilingan injener-ekolog izlanishlar.
«Ekologik okibatlari xakida bayonot» OVOSga aloxida ilova kilingan, utkazilgan OVOS natijvalariga kura buyurtmachi tomonidan tayyorlavnayotgan loyixaviy xujjatlar, loyixaviy materiallar tarkibida davlat ekologik ekspertizasiga takdim kilinadi. Ekologik okibatlari xakida bayonot OVOS tadbirlarini amalga oshirishni xamma boskichlari erishiladi (amal kilinadi).

Ish xujjatlari uchun «Atrof-muxitni ko‘riklashni» kayta ishlab chikish OVOS tadbirlarini to‘rtinchi boskichidir.

Maboda belgilangan faoliyatni amalga oshirishda «Loyixa» boskichida kabul kilingan aloxida texnik karorlar va ish xujjatlarini tayyorlashda o‘zgartirishlar kerak bo‘lsagina bo‘lim kayta ishlab chikiladi. OVOSni uchinchi boskichida bajarilganidek bu xolda bo‘limni kayta ishlab chikish OVOS materiallariga nisbatan tuzatish xususiyatini belgilaydi.
Bo‘lim tarkibi va mazmun OVOSni ko‘plab materiallari bilan o‘xshash. Atrof-muxitga ta’sirini ko‘rsatgichlari va tavsifi OVOS to‘rtinchi boskichida:

• 
  ko‘rilayotgan ish xujjatlarida anik texnik karorlar bilan mos ravishda aniklanadi.
  
• 
  ko‘rilayotgan ob’ektni salbiy ta’sirlaridan atrof-muxitni qo‘riklashni tashkil kilishni, ta’minlashni kiska ko‘rinishda bayon kilish.
  

Bo‘lim, shunday OVOS tadbirlari, bir boskichli texnik loyixalashtirish orkali bajarilayotgan, «Ishchi teja» loyixaviy xujjatlari uchun majburiy. Bulim uz mashtablari buyicha ekologik axamiyatga ega ob’ektlar va inshoatlar uchun kayta ishlab chikariladi, kaysiki maxalliy xarakterga ega bulgan atrof-muxit komponentlariga ta’siri va sanitar-ximoyaviy zonalar uchun ya’ni 100 m dan kamrok darajada (ulchamlar)da kuzda tutilgan.

Bulimni tayyorlash jarayonida rejalashtirilayotgan ob’ektga mos ravishda xududni tabiiy muxiti komponentlari axvoli buyicha maxsus injener-ekologik izlanishlar olib borilishi shart.
Bulimda belgilangan faoliyatni amalga oshirishda anik alternativ variantlar kurib chikilishi shart va tavsiya kilinayotgan variantda texnik-ekologik iktisodiy tutgan urniga asoslanish bundan keyingi kurilish va ishlatish ishlari amalga oshiriladi.