Yetakchi kapitalistik mamlakatlarning iqtisodiy taraqqiyoti

11-MAVZU. IKKI JAHON URUSHLARI ORALIG'IDA TARTIBGA SOLINADIGAN KAPITALIZMNING SHAKLLANISHI
Mavzuning o’quv maqsadi:
Etatizatsiya jarayoni davrlari, industrial mamlakat - AQShning iqtisodiy taraqqiyoti, Buyuk Britaniya iqtisodiyoti, Fransiyaning iqtisodiy rivojlanishi, Germaniya iqtisodiyoti

Tayanch iboralar: etatizatsiya, harbiy iqtisodiyot davri, urush talofatlari, doktrina, prosperiti, yangi kurs, stagnatsi- ya, sterling bloki, xalq fronti, Daues rejasi, fashizm
Asosiy savollar

1. 
   Etatizatsiya jarayoni davrlari
   
2. 
   Industrial mamlakat - AQShning iqtisodiy taraqqiyoti
   
3. 
   Buyuk Britaniya iqtisodiyoti
   
4. 
   Fransiyaning iqtisodiy rivojlanishi
   
5. 
   Germaniya iqtisodiyoti
   

11.6.Italiya va Yaponiyaning iqtisodiy taraqqiyoti
1914-1939 yillar kapitalizmni davlat tomonidan tartibga sol- ish tizimini shakllantirish va faol rivojlantirish davri sifatida xarak- terlanadi. Bu jarayonni etatizatsiya (fransuzchadan l'etat - davlat) termini bilan atash mumkin.
Ushbu davrni tizimli ravishda bir necha bosqichga ajratish mumkin: Undan tashqari, urush natijasida ishtirokchi mamlakatlar mod- diy boyliklarini uchdan biri yakson bo'ldi. Bu faqat harbiy texnika bo'lmasdan, sanoat, qishloq xo'jaligi sohalarida, infratuzilmada, uy-joy fondidagi yo'qotishlar edi.
Urush xo'jalik faoliyatiga davlatni aralashuvini kuchaytirib kapitalizmni tartibga solish tizimini rivojlanishiga olib keldi. Har- biy-siyosiy maqsadlarga qisqa muddatlarda erishish uchun qat'iy davlat tartibga solinishini amalga oshirish zarur edi. Shu sabab- dan urush yakuniga kelib deyarli barcha mamlakatlarda xo'jalik munosabatlarining etatistik tizimi shakllandi.
Birinchi jahon urushida ishtirok etuvchi mamlakatlarda iqti- sodiy munosabatlarni davlat tomonidan tartibga solish tizimiga quyidagi omillar ta'sir ko'rsatdi:

• 
  ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasi;
  
• 
  milliy va ijtimoiy-siyosiy munosabatlar xususiyatlari;
  
• 
  u yoki bu mamlakatni bevosita urushda ishtirok etish darajasi.
  

Barcha urushda qatnashgan mamlakatlarda xo'jalik munosa-
batlarini etatizatsiya qilish jarayonlari kuchaydi.
Lekin bu jarayon urush tugagandan so'ng orqaga qayta bosh­ladi, ya'ni davlat tomonidan
Barqarorlashtirish davri. 1924-29 yy.dagi davr rivojlangan mamlakatlarda xo'jalik munosabatlariga davlat aralashuvini qisqarib borishi bilan xarakterlanadi. Bu holni erkin bozor muno­sabatlariga qaytish deb tushunish kerak emas.
Shuni ta'kidlash kerakki, etatizmni chekinishi to'liq emas edi, chunki 20-yy.da deyarli barcha mamlakatlarda iqtisodiyotni mo- nopollashuvi, monopoliya va davlatni qo'shilib ketishi, erkin iqti­sodiy munosabatlarni buzilishi amalga oshdi.
Inqirozdan keyingi davr. Inqirozdan keyin bo'lgan nisbatan qisqa muddat (1934-39 yy.) etatizmdan voz kechish namoyon bo'lgan davr emas edi. Buning asosiy sababi - o'sha davrda bar­cha iqtisodiyotlar boshidan kechirayotgan beqarorlik holatidir. Undan tashqari Ikkinchi jahon urushiga tayyorgarlik bilan bog'liq ravishda iqtisodiyotni harbiylashtirish tendensiyasi iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishni chuqurlashuviga olib keldi.