Yod / Iodum (I) Atom raqami 53 Koʻrinishi 150px Atom xossasi

---

25.01.2021

Yod - Vikipediya

https://uz.wikipedia.org/wiki/Yod

1/2

Yod / Iodum (I)

Atom raqami

53

Koʻrinishi

150px

Atom xossasi

Atom massasi 

(molyar massasi)

126,90447

m. a. b.

(g/mol)

Atom radiusi

n/a pm

Ionlashish energiyasi 

(birinchi elektron)

1 008,3

(10,45)

kJ/mol

(eV)

Elektron

konfiguratsiyasi

[Kr] 4d

10

5s

2

 5p

5

Kimyoviy xossalari

Kovalentlik radiusi

133 pm

Ion radiusi

(+7e) 50

(-1e) 220

pm

Elektrmanfiylik 

(poling boʻyicha)

2,66

Elektrod potensiali

0

Oksidlanish darajasi

7, 5, 1, ?1

Termodinamik xossalari

Zichlik

4,93 g/sm³

Solishtirma issiqlik

sigʻimi

0,427 (I-I)

J/(K·mol)

Issiqlik

oʻtkazuvchanlik

(0,45)

Vt/(m·K)

Erish harorati

386,7 K

Erish issiqligi

15,52 (I-I)

kJ/mol

Qaynash harorati

457,5 K

Qaynash issiqligi

41,95 (I-I)

kJ/mol

Molyar hajm

25,7

sm³/mol

Kristall panjarasi

Panjara tuzilishi

ortorombik

Panjara davri

7,720 Å

Panjara/atom nisbati

n/a

Debye harorati

n/a K

Yod

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Yod,  iod  (lot.  Iodum,  yun.  iodis  —  binafsha  rangli),  I  —  Mendeleyev  davriy

sistemasining VII guruhiga mansub kimyoviy element, galogenlarga kiradi. Tartib

raqami  —53,  atom  massasi  126,9045.  1811  yilda  fransuz  kimyogari  Yod  Kurtua

tomonidan  kashf  etilgan.  Tabiiy  Yod  atom  massasi  127  ga  teng  boʻlgan  bitta

barqaror  izotopdan  iborat.  Oksidlanish  darajasi  —  —  1,  +1,  +3,  +5  va  +7;

elektronga  moyilligi  —3,08  eV.  Poling  boʻyicha  elektromanfiyligi  2,5;  at.  radiusi

0,136 nm, ion radiusi (qavslarda koordinatsion soni keltirilgan) I-—0,206 nm (6),

15+—0,058 nm (3), 0,109 nm (6), G+-0,056 nm (4), 0,067 nm (6).

Yodtarqoq  element,  minerallaridan  —  yodargarit  Agl,  lautarit  Sa(YU3)2  lar

tarkibida,  magma  va  choʻkma  togʻ  jinsida  uchraydi.  Yod  togʻ  jinslaridan  suv

taʼsirida  yuvilib  ajraladi  va  organizmlarda  yigʻiladi.  Mac,  suv  oʻtlarida  (ularning

kulida) Yod miqdori 0,5% gacha boʻladi. Yod ning asosiy manbai okean suvlaridir

(1l  suvda  oʻrtacha  5-10~5  g).  Yod  organik  moddalarda  oson  yigʻiladi.  Sanoat

miqyosida Yod neft va gaz konlaridan ular bilan birga chiqadigan yoʻlakay suvlar

va yer osti issiq shoʻr suvlari (0,01—0,1 kg/m3), selitra qat-lamlaridan (1% gacha)

olinadi. Suyuqlanish temperaturasi 113,5°, qaynash temperaturasi 184,35°; qattiq

Yod ning zichligi 4,94 g/sm3, suyuq Yodniki 3,96 g/sm3.

Ammiakning  suvdagi  eritmasi  bilan  portlovchi  modda  —  azot  yodid  Nl3  hosil

qiladi.

Yod  olishda  neft  va  gaz  konlari  (quduqlari)dan  chiqqan  yoʻlakay  suvlar,  yer  osti

issiq shoʻr suvlari, dengiz suvoʻtlari hamda natriyli selitra olishda ajralgan natriy

yodatga  boy  eritma  xom  ashyo  sifatida  xizmat  qiladi.  Yod,  asosan,  3  usulda

olinadi:  1)  sorbent  va  ionitlarni  boyitib;  2)  yodli  suv  oʻtlarini  kuydirib;  3)  havo

yordamida ajratish va yutilish (Mas, NaOH eritmasi va sorbentlarda) usullari.

Oʻzbekistonda  Yod  tarkibida  15—40"’/l  Yod  boʻlgan  neft  quduklari  va  yer  osti

shoʻr suvlaridan havo yordamida ajratish va yutilish usullarini qoʻllab olinadi. Bu

suvlarda Yod, asosan, yodid, yodat va organik birikmalar holida uchraydi. Yod li

suvlarni  kislotali  (H2SO4  yoki  NS1)  sharoitda  (rN=2,5+3,5)  oksidlovchilar  (Cl2,

NaNO2  yoki  kalsiy  gipoxlorit,  natriy  gipoxlorit)  eritmasi  va  b.  ishtirokida  Yod

birikmalarining  suv  tomchilariga  (60—75°da)  bosim  ostida  xavo  yuborib,  Yod

havoga  erkin  holda  oʻtkaziladi.  Bunday  sharoitda  havoga  qisman  vodorod  yodid

kis-lotasi ham oʻtadi.

Havoga ajralgan 12 suvli sharoitda sorbentlar yordamida (Mas, 20—25 g/l gacha

natriy ishqori eritmasida) boyitiladi.

Yod  ga  boyitilgan  ishqor  eritmasini  neytrallab,  kislotali  (H2SO4)  sharoitda

oksidlovchilar  (Mas,  Cl2,  NaNO2,  K2Crj07  va  h.k.)  ishtirokida  elemen-tar  Yod

(Yod pastasi) ajratib olinadi.

Neft  bilan  birga  chiqadigan  oqova  suvlar,  yer  osti  issiq  shoʻr  suvlaridan  olingan

Yod tarkibida qisman organik birikmalar ham boʻlganligi uchun uni sublimatsiya

yoki sanoat sharoitida (125—140° da) konsentrlangan H2SO4 bilan tozalanadi.

Selitra  sanoatidan  chiqqan  NaIO3  eritmasidan  elementar  Yod’  olish  uchun

eritmaga SO2 bilan ishlov beriladi.

Suv  oʻtlarida  Yod  juda  oz  miqdorda  boʻlganligi  sababli,  ularni  avval  yoqiladi,

boyitilgan kulni suvli eritmaga oʻtkazib, eritmaga oksidlovchilar taʼsir ettiriladi.

Yod  va  uning  birikmalari,  asosan,  tibbiyotda  qoʻllaniladi.  Yod  eritmasi  bakteriya  va  mikroblarga  karshi  kurashish

xossasiga ega boʻlib, uni shi-kastlangan terini davolashda, Yod ning kaliy va natriyli tuzlari Yod yetishmasligi natijasida

kelib  chiqadigan  kasalliklarda,  Mas,  buqoq,  asab  kasalliklari,  semirish,  aql  zaifligi,  turli  yukumli  kasalliklarda

---

25.01.2021

Yod - Vikipediya

https://uz.wikipedia.org/wiki/Yod

2/2

[yashir]

qoʻllaniladi.  Bu  kasalliklarning  oldini  olish  uchun  yodlangan  osh  tuzini  isteʼmol  qilish  zarur.  Hozirgi  kunda

respublikamizda  yodni  yer  osti  issiq  suvlaridan  ajratib  olish  texnologiyasi  Surxondaryo  viloyatida  va  Fargʻona

vodiysida  yoʻlga  qoʻyilgan.  Kristall  holdagi  Yod  dan  kaliy  yodid  olinadi.  Xoʻjaikon  tuz  zavodi  (Surxondaryo)da  osh

tuzini sanoat miqyosida yodlanadi.

Yod  anorganik  (YodI,  KYU3  va  h.k.)  va  organik  sintezda,  analitik  kimyoda  (yodometriya),  radiatsion  kimyoda,

fotografiyada, sof holdagi metallar (Ti, Zn), oʻta nur sezgir moddalar, maxsus motor yoqilgʻilari olishda, antidetonator

sifatida,  qutblanish  xossasiga  ega  boʻlgan  maxsus  shishalar  olishda,  kumush  yodat  esa  bulutdagi  suvning

kristallizatsiya  markazini  hosil  qilishda  qoʻllaniladi.  Vodorod  va  kislorod  aralashmasiga  atigi  0,002%  Yod  bugʻi

qoʻshilsa, portlash xossasi yoʻqoladi.

Potayenko Yod Yod, Eshonxoʻjayev Yod, Oʻzbekiston Respublikasi fan va texnika komiteti byulleteni, 1999 y., №1.;

Ksenzenko Yod Yod, Stasinevich Yod S, Ximiya i texnologiya broma, yoda i ix soyedineniy, Yod, 1979.

Said Eshonxoʻjayev.

[1]

Yod - unsurlar davriy jadvalining 53 unsuri, galogen.

Dmitriy Mendeleyevning kimyoviy elementlar davriy sistemasi

Guruhlar

  1

2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  3 4 5 6

7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

D

a

v

r

l

a

r

1 H

 

He

2 Li

Be

 

B C N O F Ne

3 Na Mg

 

Al Si P S Cl Ar

4 K

Ca

 

Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr

5 Rb Sr

 

Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe

6 Cs Ba La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn

7 Fr Ra Ac Th Pa U

Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og

8 Uue Ubn Ubu Ubb Ubt Ubq Ubp Ubh Ubs

 

Ishqoriy

metallar

Ishqoriy yer

metallar

Lantanoidlar Aktinoidlar Superaktinoidlar

Oʻtish

metallar

Yengil

metallar

Yarim

metallar

Qolgan

metallmaslar

Galogenlar Inert gazlar Xossalari

nomaʼlum

1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

Kimyoga oid ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, (https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yod&action=edit)

Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yod&oldid=2069858" dan olindi 

Bu sahifa oxirgi marta 6-Dekabr 2019, 01:43 da tahrir qilingan.

Matn Creative Commons Attribution-ShareAlike litsenziyasi boʻyicha ommalashtirilmoqda, alohida holatlarda qoʻshimcha shartlar amal qilishi

mumkin (batafsil).

Adabiyot

Manbalar