Yod anioniga sifat reaksiyalar

Yod anioniga sifat reaksiyalar
I^- ioni rangsiz bo'ladi. U vodorod yodidning suvdagi eritmasi bo'lgan yodid kislotaning anionidir.
Bu kislota xlorid va bromid kislotalar kabi kuchli kislotadir. Yodid ionining tuzlaridan: AgI, PbI₂, Hg₂I₂, HgI₂, CuI₂ suvda erimaydi.
1. Kumush nitrat bilan o'tkaziladigan reaksiya. AgNO₃ ning yodid ionlari bilan o'zaro ta'sirlanishi natijasida kumush yodidning och sariq cho'kmasi hosil bo'ladi:
KI + AgNO₃ = AgI + KNO₃
I^- + Ag⁺ = AgI ↓
AgI ammiakda erimaydi (AgCl shu bilan farq qiladi). Kumush yodid natriy tiosulfat Na₂S₂O₃ va kaliy sianid KCN ta'sirida eriydi:
AgI + 2Na₂S₂O₃ = Na₃[Ag(S₂O₃)₂] + NaI
Shuningdek, AgI cho'kmasiga rux metalli kukunini (suv ishtirokida) ta'sir ettirilsa, AgI parchalanadi.
Bu reaksiyani tajribada ko'rish uchun 4-5 tomchi natriy yodid eritmasiga 4-5 tomchi AgNO₃ eritmasi qo'shiladi. Aralashma sentrifugalanadi, so'ngra ajratilgan cho'kma ustiga 5-6 tomchi suv tomizilib, ozroq rux kukunidan tashlanadi va shisha tayoqcha yordamida yaxshilab aralashtiriladi. Kumush metalining qoramtir cho'kmasi hosil bo'ladi.
2.Qo'rg'oshin tuzlari bilan o'tkaziladigan reaksiya
Yodidlarga Pb²⁺ ionlarining suvda eruvchan tuzlari ta'sir ettirilganda qo'rg'oshin yodidning sariq cho'kmasi hosil bo'ladi:
2KI + Pb(NO₃)₂ =↓PbI₂ + 2KNO₃
2 I^- + Pb²⁺ =↓PbI₂
Cho'kma suvda qizdirilganda erib ketadi, eritma sovitilganda qaytadan cho'kma hosil bo'ladi.
3 Oksidlovchilar bilan o'tkaziladigan reaksiya. Yodid ioni Cl^- ionlariga nisbatan oson oksidlanadi. Hatto Fe³⁺ va Cr²⁺ singari kuchsiz oksidlovchilar ham yodidlar tarkibidan erkin yodni ajratib chiqaradi:
4NaI + 2CuSO₄ = I₂ + Cu₂I₂ + 2Na₂SO₄
KNO₂ yoki NaNO₂ kislotali muhitda yodid ionini erkin yodgacha oksidlaydi;
2KI + 2KNO₂ +2H₂SO₄ = 2K₂SO₄ + I₂ + 2NO ↑ + 2H₂O yoki
2I^- + 2NO₂^- +4H⁺ = I₂ + H₂O + 2NO
NO₂^- yodid ionini sirka kislota ishtirokida oksidlaydi. Bundan NO₂^- ni topishda foydalaniladi.
Reaksiyaning bajarilishi. Tekshirilayotgan eritmaning 3- 4 tomchisiga 2 n H₂SO₄ eritmasidan 2- 3 tomchi, KNO₂ yoki NaNO₂ eritmasidan 2- 3 tomchi qo'shiladi. Eritmaning ko'k rangga kirishi I^- ionlari borligini ko'rsatadi. Eritma qizdirilganda ko'k rang yo'qoladi, eritma soviganda rang qaytadan paydo bo'ladi.
Bu reaksiya I^- ni topish uchun eng qulay hisoblanadi, chunki kislotali muhitda Cl^- va Br^- ionlari nitrit tuzlari ta'sirida oksidlanmaydi.
4NaI + 2CuSO₄ = I₂ + Cu₂I₂ + 2Na₂SO₄
Xlorli suv erkin yodni yodidlar tarkibidan oson siqib chiqaradi:
2KI + Cl₂ = I₂ + 2KC1
Aralashma benzol yoki tozalangan benzin (rangsiz) qo'shib chayqatilsa, organik erituvchi qavatidagi erkin yod erib, uni binafsha rangga kiritadi. Agar yodning miqdori juda kam bo'lsa, o'ta sezgir reaktiv kruxmal kleysteri ishlatiladi.
Xlorli suv qo'shishda ehtiyot bo'lish kerak. Xlorning ortiqcha miqdori hosil bo'lgan yodni oksidlab, yodat kislota HIO₃ gacha oksidlanishi natijasida rang yo'qoladi:
I₂ + 5CI₂ + 6H₂O = 2NIO₃ + 10 HCl
yoki
I₂ + 5Cl₂ + 6H₂O =12H⁺ + 12IO₃^- +10Cl^-
Agar eritmada I^- ionlari bilan birga Br^- ionlari ham bo'lsa, avval I^- ionlari oksidlanadi, buni benzol qavatida binafsha rangning yo'qolishidan bilish mumkin. Shundan so'ng Br^- ionlarining oksidlanishi va erkin Br₂ molekulalarining hosil bo'lishi kuzatiladi, bunda benzol qavati qizil-qo'ng'ir rangga bo'yaladi. Xullas, xlorli suv yordamida I^- va Br^- ionlaridan birini ikkinchisi ishtirokida aniqlash mumkin.
Yodni aniqlash reaksiyasi 2 n H₉SO₄ eritmasidan tomizib kislotali muhitga keltirilgan eritmalarda o'tkaziladi, chunki ishqoriy muhitda yodga xos rang yo'qoladi:
3I₂ + 6NaOH = 5NaI + NaIO₃ + 3H₂O
Reaksiyani bajarish uchun probirkada KI tuzi eritmasidan bir tomchi olib, 2—3 tomchi 2 n H₂SO₄ va 3—4 tomchi benzol (yoki tozalangan benzin) qo'shib, tomchilatib xlorli suv qo'shiladi. Har bir tomchi xlorli suv qo'shilgandan so'ng aralashma chayqatiladi va organik erituvchi qavatining rangiga e'tibor beriladi. Yod uchun xos binafsha rang hosil bo'ladi.