Yo`ldаshev Asqarali Yakubovich soliqlar va soliqqa tortish

 
3-§. Aksiz solig`ining to`lash tartibi 
O`zbekiston Respublikasida ishlab chiqarilgan, aksizga tortiladigan tovarlar 
uchun ularning qo`shilgan qiymat solig`i hisobga olinmagan holdagi (aksiz solig`i 
summasini o`z ichiga olgan) qiymati yoki tovarning fizik hajmi soliq solish obyekti 
hisoblanadi. Agar tovar ishlab chiqaruvchi aksizga tortiladigan tovarni natural haq 
yoki sovg`a sifatida bersa, soliq to`lovchi tovarni topshirish paytida tarkib topgan 
taqdirda hisoblab chiqariladi. 
Aksiz solig`i summasini quyidagi formula bo`yicha belgilanadi: 
(O x A) / 100 bunda: 
O - o`z ichiga QQS - siz, aksiz solig`ini o`z ichiga olgan shartnomaviy (erkin) 
narxi; 
A - aksiz solig`i stavkasi. 
Daval xomashyosidan ishlab chiqaradigan mahsulotlarga aksiz solig`ini 
hisoblashda, aksiz solig`i solinadigan mahsulotni sotish oboroti ushbu tovarni 
ishlab chiqarishga doir ishlar qiymati va berilgan xom ashyo qiymatidan kelib 
chiqib aniqlanadi. Daval xomashyosini balansdan tashqari mahsulot ishlab 
chiqarayotgan korxona hisobga oladi. 
Agar Qonunda boshqa narsa ko`zda tutilmagan bo`lsa, aksiz solig`i aksizga 
tortiladigan tovar sotilgan oyning o`n kuni tugaganidan so`ng uchinchi kundan 
qoldirmay budjetga o`tkazilishi kerak. Soliq to`lovchi soliq ro`yxatidan o`tgan 
joydagi tegishli soliq inspeksiyasiga har oyda, hisobot oyidan keyingi oyning 20-
 
66

---

kundan qoldirmay aksiz solig`i bo`yicha hisob-kitobni taqdim etadi. 
To`lovchilar sotishning haqiqiy hajmidan kelib chiqib va O`zbekiston 
Respublikasi Moliya Vazirligi hamda Davlat soliq qo`mitasining 1997-yil 19-
noyabrdagi 36/97-96-son yo`riqnomasiga muvofiq hisoblab chiqqan aksiz solig`i 
summasi budjetga quyidagi muddatlarda to`lanadi: 
- joriy oyning 13-kunigacha - joriy oyning birinchi un kuni uchun; 
- joriy oyning 23-kunigacha - joriy oyning ikkinchi o`n kuni uchun; 
- keyingi oyning - 3 - kunigacha - hisobot oyning qolgan kunlari uchun. 
Tovaiga ilova qilinuvchi hujjatlarda ko`rsatilgan mahsulotni yuklab junatish 
kuni sotish sanasi hisobanadi. 
o`n kunlik to`lovlar bo`yicha kelib tushgan aksiz solig`i summasi davlat soliq 
xizmati organlari tomonidan soliq to`lovchilarning shaxsiy hisob varaqlarida 
«Soliq hisoblab yozish» va «Soliq to'lash» kataklarida bir vaqtning o`zida aks 
ettirildi. 
Aksiz to`lanadigan tovar O`zbekiston Respublikasi hududida aksiz solig`i 
to`langan xomashyodan ishlab chiqarilgan holda mazkur xomashyo bo`yicha 
to`langan aksiz solig`i summasini hisoblab yozish paytida hisobga olinishi kerak. 
Iste'mol idishiga quyish (qadoqlash) uchun aksizga tor-tiladigan tayyor mahsulot 
oladigan korxonalarga ham ana shunday tartib tadbiq etiladi. 
Masalan, keyin qadoqlash uchun paxta moyi oladigan korxonada budjetga 
to`lanadigan aksiz solig`i iste'mol idishiga qadoqlangan paxta moyi va transport 
idishida olingan paxta moyi bo`yicha hisoblab chi-tjniilgiin aksiz soliqlari 
summalari o`rtasidagi farq sifatida aniqlanadi. 
Hisobga olingan aksiz solig`i summasi ustidan nazoratni amalga oshirish 
uchun xomashyo (mahsulot) yetkazib beruvchilar tovarga ilova qilingan hujjatlarda 
yuklab jo`natilgan mahsulot (xomashyo) bo`yicha budjetga to`lanadigan aksiz 
solig`i summasini alohida satrda ajratib ko`rsatilishi kerak. Agar harid qilinayotgan 
aksizga tortiladigan xomashyo (mahsulot) bo`yicha aksiz solig`i summasi tovarga 
ilova qilinadigan hujjatlarda ajratib ko`rsatilmasa, u hisob-kitob yo`li bilan 
hisoblab chiqarilmaydi va tayyor mahsulot bo`yicha hisobga qabul qilinmaydi. 
Hisobga olingan aksiz solig`i summasi alohida tahliliy hisob varaqada 
hisobga olinadi va tegishli ulush bilan ishlab chiqarishga xomashyoni hisobdan 
chiqarish darajasiga qarab, 68-«Budjet bilan hisob-kitoblan> hisob varag`i debitiga 
hisobdan chiqariladi. 
Aksizga tortiladigan import tovarlar uchun bojxona haqidagi qonun 
huijatlariga muvofiq belgilangan boj qiymati soliq solish obyekti hisoblanadi. 
Aksizga tortiladigan import tovarlar uchun aksiz solig`i bojxonada 
rasmiylashtirilganiga qadar yoki rasmiylashtirish paytida to`lanadi. 
Aksiz solig`i bo`yteha budjet bilan hisob-kitoblar hisobi 68-«Budjet bilan 
hisob-kitoblar» hisob varag`ining «Aksiz solig`i bo`yicha hisob-kitoblar» ilova 
hisob-varag`ida yuritiladi. 
Aksiz solig`ining budjetga to`lanadigan summasi 46-«Mahsulot sotilishi» 
hisob-varag`i debeti va 68-schyotning krediti bo`yicha aks ettiriladi. Aksiz solig`i 
summasini budjetga o`tkazish 68-schyotni debiti bo`yicha tegishli hisob varaqalar 
bilan korrespondensiyada aks ettiriladi. 
 
67

---

Aksiz markalari olinganda 56-«Pul hujjatlari» schyotini debeti va 51-«Hisob-
kitob» schyoti krediti bo`yfclia buxgalteriya yozuvi yoziladi. Markazlashgan 
mahsulot yuklab jo`natilishiga qarab quyidagicha buxgalteriya yozuvi yoziladi: 68-
«Budjet bilan hisob-kitoblar» schyoti debeti va 56-schyot krediti. 
Aksiz solig`ini hisoblash tartibi quyidagi tartibda olib boriladi. Aksiz solig`ini 
hisoblashda biz quyidagi formuladan foydalanamiz. 
O=(Sxl00)100-A 
bunda: 0 - QQS-siz, aksiz solig`ini o`z ichiga olgan shartnomaviy (erkin) 
narx; 
S - korxonaning hisob-kitob narxi (normativ xarajatlar va foyda me'yori); 
A - aksiz solig`i stavkasi. 
Aksiz solig`i summasini quyidagi formula bo`yicha aniqlanadi: 
O A /100 
Aksiz markalari nominal qiymatini hisobga olishni aniqlash tartibi quyidagi 
jadval misolida aniqlandi.