Yo‘ldosheva

Darsning mavzusi. K tovushi va Kk harfi.
Darsning maqsadi:

1. 
   ta'limiy maqsad: o‘quvchilarni k tovushi va Kk harfı bilan ta- nishtirish, bu tovushni to‘g‘ri talaffuz qilish ko‘nîkmasini shaManti- rish, Kk harfli bo‘g‘inlarni va so‘zlarni ravon o‘qishga, kesma harflar va bo‘g‘inlar vositasida so‘z1ar tuzish va ularni o‘qishga o‘rgatish;
   
2. 
   tarbiyaviy maqsad: kattalarni hurmat qilish va tartib-intizomli bo‘lishga o‘rgatish, axloqiy xislatlarni singdirish;
   

d) rivojlantiruvchi maqsad: o‘quvchilarning bo‘g‘in1ab o‘qish ko‘nik- malarini shakllantirish, fıkrlash qobiliyatlarini, nutqini o‘stirish.
Darsning metodi: analitik-sintetik tovush metodi.
Dars turi: yangi tovush-harf o‘rganiladigan o‘qish darsi.
Darsning jihozi: Kk harfıning bosma va yozma shakllari yozil- gan ko‘rgazma, kitob, maktab, terak so‘zlari yozilgan kartochkalar, turli xil predmetlar, matnga oid rasmlar, harf kassasi, kesma harf va bo‘g‘in1ar.

1. 
   Tashkiliy qism.
   

Darsniag borishi:

2. 
   O‘tgan mavzuni mustahkamlash. Bunda bolalar bilan rasm asosida suhbat tashkil qilinadi:
   
   • 
     Rasmdagi bolalaming ismini ayting.
     
   • 
     Tolib va Bilol.
     
   • 
     Bilol qanday bola ekan ?
     
   • 
     U bilimli bola ekan.
     
   • 
     Buvisi Tolibga nima deyayti?
     
   • 
     Btıvisi Tolibga bilim olish kerakligini aytyapti.
     
   • 
     NiıTıa uchun bilim olish kerak ekan ?
     
   • 
     Chuııki bilimli ’Kishi kuchli bo 'ladi, uni hamma lıurıııal qiladi.
     

Shundan so‘ng har bir o‘quvchiga matn va so‘zlar birma-bir o‘qitiladi.

3. 
   Yangi mavzuning bayoni: Bunda dastlab kitob, kaptar, kapa- lak kabilarning rasmlari ko‘rsatilib, o‘quvchilardan ularning nomlari so‘raladi. Bu predmetlar nomining birinchi hattı k ekanligi suhbat asosida aniqlanadi va u bilan tanishtiriladi.
   

Bunda kapalak rasmi asosida suhbat uyushtirilib, quyidagi savol va topshiriqlar bilan o‘quvchilarga mtırojaat qilinadi:

• 
  Bu nima ?
  
• 
  Rangi qanday kapalak?
  
• 
  Qanotlarining ko ’rinishini trısvirlab bering.
  
• 
  Tasvirlashda qaysi so ’Ulardan %ydalandingiZ?
  
• 
  Kapalaklar qancha umr ko ’radi deb o ’ylaysiz?
  
• 
  Kapalrık so ’dini bo ’g’inlarga bo ’liııg ve ııechta bo ’g’in ekanini chiZmad ı tasvirlab bering. ( )
  
• 
  Birinchi bo ’g’imi i ayting. (ka)
  
• 
  Birinchi bo ’g’inda nechta tovush bor? Uni katrıkchalarcla ifoda- lang. ( ).
  

Qolgan bo‘g‘in lar ustida ham shıı tarzda ishlanadi.
Kapalak so‘zining bo‘g‘in-tovush tuzilishi chizmada shakllan- tiriladi:

O‘qituvchi ushbu darsda o‘ rganiladigan tovush katakchasini belgi- lab qo‘yadi:

So‘ngra savol beriladi:

• 
  Bugun qaysi tovush bilan faoishar ekansi¿? (K tovushi bilan)
  

K tovush-harfini o‘rgatishda quyidagicha ish turlaridan foydala- nish mumkin:

1. 
   K tovushining talaffuzi va belgilari ustida ishlash.
   
   • 
     K tovushi qonday talaffûz qilinyoyti?
     
   • 
     Nima uchun ?
     
   • 
     K qonday tovush ? Nima uchun ?
     

K tovushining undosh ekanligi aniqlangach, bu tovush namuna tarzida talafhız qilib ko‘rsatiladi, o‘quvchilar uni takrorlaydilar. Shtı jarayonda o‘quvchilar barc ha o‘tilgan harflarni birgalikda ovoz chiqarib aytadilar.

2. 
   K tovushli so‘zlar topish va uning so‘zdagi o‘rnini aniqlash.
   
3. 
   Kk harflari bilan tanishtirish. Bunda quyidagi chizmadan foy- dalanish mumkin:
   

Topshirig: Tanish harflarni o ’qing. Harflar ichidan o ’Zingi a notan- ish harfni toping.
So‘ngra Kk harflari kesma harflar ichidan toptiriladi:

• 
  Bosh K harfini ko ’rsating. U bilan qanday so ’Zlar yoziladi?
  
• 
  Kichik k haıfini ko ’rsating. Bu shakl qachon ishlatiladi?
  

Kk harflari „Harf kassasi“ga qo‘shib qo‘yiladi.

4. 
   Bo‘g‘in o‘qish. K harfini o‘rganilgan unli harflarga qo‘shib bo‘g‘inlar tuzdiriladi va o‘qitiladi.
   
5. 
   Rasm asosida suhbat. O‘qituvchi ko'rgazmani harakatlanadigan qilib tayyorlasa, o‘qt1vchilarda qiziqish uyg‘onadi, yangi mavzu oson o‘zlashtiriladi.
   

Xattaxtaga bosma harflar bilan quyidagi matn yoziladi:
Kaınol Kolnilaga kitob olib keldi. Xomila kitobni oldi. U kitobni toza saqlashga so ’Z berdi.
Bu gaplar bolalarga bo‘g‘inlab o‘qitiladi. O‘quvchilar nutqini o‘stirish maqsadida quyidagi savollar beriladi:

1. 
   Kamol kitobni qayerdan olgan ?
   
2. 
   U kitobni kimga sovg’a qildi?
   
3. 
   Komila nega xursand bo ’Idi?
   
4. 
   Komila akasiga qanda) va ’da berdi?
   

Kartochkalarga bo‘g‘inlarga ajratib yozilgan so‘zlar o‘qitiladi.

6. 
   Darslik bilan ishlash. O‘qituvchi darslikda berilgan bo‘g‘in1ar, so‘zlar va matnni o‘quvchilarga o‘qib beradi, bolalar birgalikda ovoz chiqarib takrorlaydilar.
   

IY. Yangi mavmni mustahkamlash. Buning uchun o‘qııvchilar bilan quyidagicha savol-javob o‘tkaziladi:

1. 
   Bugun biz qaysi tovush bilan tanishdik?
   
2. 
   Rasmda nimalar tasvirlaııibcli?
   
3. 
   Bolalaming ismlarini ayting.
   
4. 
   Kitobdan qanday foydalanish kerak?
   

Kichik yoshdagi maktab o‘quvchilarining nutqini o‘stirishda didaktik o‘yinlar, turli xil musobaqalar muhim ahamiyat kasb etadi. Shu jihatdan mavzııni mustahkamlashga oid quyidagicha qatorlaruro musobaqa uyushtirish mumkin:
1-qator: K harfi bilan boshlnnadigan so ’z.larrlan ayting. 2-qator: O'rtasida k harfi qalnashgan so ’Ulardan ayting. 3-qator: Oxirida k harfî ishtirok etgan so ’Ulardan ayting.
Qaysi qatorda takroriy so‘zlar bo‘lmasa, o‘sha qator g‘olib hiso- blanadi. So‘ngra o‘qtıvchilarning har biriga bittadan turli xil predmet- larning rasmlari bor kartochkalar tarqatiladi. Rasmdagi predmetning belgilarini bildiruvchi so‘zlar toptiriladi va ular ishtirokida ikkitadan gap tuzdiriladi. Birgina rasm asosida bir necha gap tuzishni mashq qildirish o‘qtıvchi1arning fıkrlash doirasini kengaytirishga ham yordam beradi va nutqini o‘stiradi.

5. 
   Dars yakuni. Bunda faol ishtirok etgan o‘quvchilar rag‘batlan- tiriladi, uyga vazifa beriladi.
   

Savod o‘rgatish davrida grammatik-orfografik bilimlarni amaliy o‘zlashtirish


Savod o‘rgatish davridayoq bolalar grammatika va imlodan ayrim materiallarni amaliy o‘zlashtira boradilar, ya'ni ularga mavzu tushun- tirilmaydi, nazariy ma'lumot berilmaydi. Bolalar og‘zaki va yozma nutqni o‘zlashtirish va yozma mashqlarni bajarish bilan o‘quv yilining ikkinchi yarmida yoki keyingi sinflarda o‘rgani1adigan mavzulami o‘zlashtirishga tayyorlanadilar.
Savod o‘rgatishning birinchi oylaridayoq bolalar Omon, Tolib, Lola, Nniınn kabi juda ko‘p ismlarni o‘qiydilar va kishilarning ismlari bosh harf bilan yozilishini amaliy o‘zlashtira boradilar. Bu bilan ular keyinroq o‘rganiladigan kishilarning ismi bosh harflar bilan yozi- lishiga doir imlo qoidasini o‘zlashtirishga tayyorlanadilar.
Til-clil, olti-oldi kabi so‘zlarni o‘qishni mashq qilish jarangli va jaranpsix undoshlarni o‘zlashtirishga, son-sann, gul-gulchi-guldon- gııl‹•.or, bog’-bog’bon kabi so‘zlarni o‘qishni mashq qilish esa bolalami
„O‘zakdosh so‘zlar“ mavzusini o‘zlas1ıtirishga tayyorlaydi.
Propedevtik mashqlar tizimi boshlang‘ich sinflar grammatika va imlo dasturining bosqichli izchillik tamoyili asosida tuzilishiga mos keladi. Amaliy ishlar natijasida bolalarda ma'lum nutq tajribasi, til qoidalarini, so‘zni, uning tarkibi va yasalishini, boshqa so‘zlar bilan bog‘langanda o‘zgarishini kuzatish tajribasi to‘plana boradi. Mana shu tajribalar asosida o‘quvchilar nazariy umıımlashmalarni o‘zlashtiradilar, btılar asosida esa grammatik tushuncha va orfografik qoidalar shakllanadi.