Yosh anatomiyasi, fiziologiyasi va gigiyenasi

TA'M BILISH ANALIZATORLARI
Biz turli xil moddalarning ta'mini til, qisman yumshoq tanglay va halqum orqa devorining yuzasida joylashgan maxsus retseptorlar yordamida sezamiz. Ta'm bilish retseptorlari ta'm bilish so`rg`ichlari deb ham ataladi. Ular soni katta odamlarda 9 mingacha boradi. Ta'm bilish so`rg`ichlari tilning uchida, orqa qismi va chekkalarida bo`ladi. Tilning o`rtasida so`rg`ichlar yo`q. Agar unga biror modda ta'sir ettirilsa, uning ta'mi bilinmaydi. Ta'm bilish so`rg`ichlari 4 xil bo`ladi: ipsimon, zamburug`simon, navsimon va bargsimon so`rg`ichlar bor. Ta'm sezgilarini shirin achchiq, sho`r va nordon sezgilar deb 4 guruhga bo`lish mumkin: til uchi shirinlikni orqa achchiqni ikki chakka qismi esa sho`r va nordon mazzani ko`proq sezadi. Ta'm bilish sezgisi bola tug`ilgan vaqtda ancha rivojlangan bo`lib, 8-10 kunligidan boshlab shirinlikka adikvat reaktsiya paydo bo`ladi. 2 yoshdan 6 yoshgacha bo`lgan bolalarda ta'm bilish sezgisi ortib boradi.


HID BILISH ANALIZATORI
Har xil hidlar burun bo`shlig`i shilliq pardasida joylashgan retseptorlar orqali qabul qilinadi. Ularning soni o`rtacha 60 mln ga yaqin bo`lib, havo tarkibidagi va ovqatdagi kimyoviy moddalar ta'sirida qo`zg`aladi. Bu hujayralarda ko`plab mayda tukchalar bo`lib, ularning uzunligi bir ikki mikronga teng. Burun bo`shlig`ining hid bilish sathi 5 sm2 bo`lib, sezuvchi hujayra tukchalarining ko`p bo`lishi hisobiga hid bilish sathi 100-150 marta ortadi. Hid bilish bola tug`ilgan kundayoq yaxshi ifodalangan bo`lsada lekin bola hidlarni hali yaxshi ajrata olmaydi. Chaqoloqda hidga javoban ba'zi bir noxush hidlarga nisbatan yuz mimikasini o`zgartirish, nafas olish va pulsning o`zgarishi bilan javob beradi. Hidlarni to`liq ajrata olish 7-8 oylikdan boshlanadi.
Tekshirish savollari

1. 
   Sezgi organlari deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   Analizatorlar necha xil bo`ladi?
   
3. 
   Hid bilish organi qaerda joylashgan?
   

4. 
   Ta'm bilish organining yosh hususiyatlari nimalardan iborat?
   
5. 
   Ko`rish organi qanday tuzilgan?
   
6. 
   Yaqindan ko`rishni oldini olish yo`llari nimalardan iborat?
   
7. 
   Eshitish organining yosh hususiyati nimalardan iborat?
   
8. 
   Sinf xonasining yoritilishiga qanday gigiyenik talablar qo`yilgan?
   

Tayanch tushunchalar
Analizator, sklera, rangdor parda, to`r parda, gavhar, ko`z akkomodatsiyasi, yaqindan va uzoqdan ko`rish, nog`ora pardasi, uzangi, sandon, bolg`acha, evstaxiy nayi, chig`anoq, yarim aylana kanallar.