Youth affairs

32-савол. Интизомий чора қўлланилган ходимга мукофот бериш
Меҳнат кодексининг 180-моддасига тушунтириш берсангиз, интизомий жазо чораси мавжуд бўлган 
ходимларга Давлат байрамлари муносабати билан ёки иш натижалари (ой, чорак, йил якунлари буйича) 
мукофотлар берилиши мумкинми. Батафсил тушунча беришингизни илтимос киламан.
Жавоб: Меҳнат Кодексининг 180-модда 3-қисмига кўра иш ҳақи, мукофотлар, қўшимча тўловлар, 
устамалар ва меҳнат ҳақи тизимида назарда тутилган бошқа тўловлар рағбатлантириш турларига 
кирмайди.
Демак, тўловлар (иш ҳақи, мукофотлар, қўшимча тўловлар, устамалар ва бошқа тўловлар) меҳнат ҳақи 
тизимига киритилган бўлса – бу тўловлар рағбатлантириш турларига кирмайди ва интизомий жазо 
чоралари қўлланилган ходимларга нисбатан - қайд этилган тўловлар қўлланилади. 
Аксинча, меҳнат ҳақи тизимига киритилмаган бўлса, интизомий жазо амал қилиб турган муддат 
мобайнида (183-модда) ходимга нисбатан рағбатлантириш чоралари қўлланилмайди.
Бу масалага ойдинлик киритиш, яъни, амалга оширилаётган тўловлар қайси тизимдан тўланаётганлигини 
билиш учун корхонангиздаги ходимларнинг вакиллик органига хамда молия-иқтисод бўлимларига 
мурожаат қилишингиз мақсадга мувофиқдир.
Шуни унутманг, меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бузиш далиллари бўйича сиз ташкилотингиз 
ҳаракатларининг меҳнат қонунчилигига мувофиқлигини текшириш талаби билан Давлат меҳнат ҳуқуқ 
инспекциясига ёки меҳнат қонунчилигининг аниқ ва бир хилда ижро этилиши устидан назорат ва 
кузатувни амалга оширадиган прокуратура органларига мурожаат қилишга ҳақлисиз.
33-савол. Мехнат шартномаси тузишда иш берувчининг мажбуриятлари
Меҳнат шартномаси тузишда иш берувчининг мажбуриятлари кандай норматив хужжатлар билан 
белгиланади
Жавоб: Ишга қабул қилиш ёзма меҳнат шартномаси билан расмийлаштирилади. Унинг шакли намунавий 
меҳнат шартномасини ҳисобга олган ҳолда ишлаб чиқилади. Бу ташкилотингизда қўлланилаётган 
шаблон тасдиқланган намунадан айнан олинган нусха бўлиши кераклигини англатмайди. Ишлаб 
чиқаришнинг ўзига хос жиҳатлари, фаолият хусусиятини инобатга олган ҳолда турли ташкилотларнинг 
меҳнат шартномалари мазмуни фарқланиши мумкин.
Асосийси – белгиланган меҳнат шартлари қонун ҳужжатларида белгиланган шартларга қараганда 
ходимларнинг аҳволини ёмонлаштирмасин.
Бундан ташқари, меҳнат шартномасида қайд этилиши зарур бўлган мажбурий шартлар мавжуд. Булар – 
иш жойи, ходимнинг меҳнат вазифаси, ишни бошлаш куни, муддатли шартноманинг амал қилиш муддати, 
тўланадиган ҳақ миқдори.

---

26
Меҳнат Кодексининг 176-моддасига мувофиқ ходим ўз меҳнат вазифаларини виждонан бажариши шарт. 
Бошқа томондан, МКнинг 177-моддасида иш берувчи ходимдан унинг меҳнат вазифалари доирасига 
кирмайдиган ишларни бажаришни талаб этишга ҳақли эмаслиги белгиланган. Амалиётда ходим билан 
иш берувчи ўртасида ушбу масала юзасидан кўп ихтилофлар чиқади.
Кодекснинг 176-моддасига мувофиқ ходимнинг меҳнат вазифалари ички тартиб қоидаларида, 
интизом тўғрисидаги устав ва низомларда, корхонада қабул қилинадиган локал ҳужжатларда – жамоа 
шартномаларида, йўриқномалар ва ҳоказоларда, меҳнат шартномасида аниқ белгилаб қўйилади.
1) Агар вазифалар рўйхати катта бўлмаса, ходимнинг иш доираси анча чекланган бўлса, меҳнат 
шартномасида барча вазифаларни санаб ўтиш билан чекланиш мумкин.
2) Меҳнат шартномасида умумлаштирилган меҳнат вазифаларини бир нечта жумла билан қисқача қайд 
этиш мумкин, меҳнатга оид хатти-ҳаракатларнинг батафсил рўйхатини эса алоҳида локал норматив 
ҳужжат сифатида расмийлаштирилган лавозим йўриқномасида бериш мумкин. Бунда ходим лавозим 
йўриқномаси билан тилхат олиб таништирилиши керак.
Шунингдек, ходим лавозимининг номи амалдаги Хизматчиларнинг асосий лавозимлари ва ишчилар 
касблари классификаторига ва имтиёзли пенсия олиш ҳуқуқини берувчи рўйхатларга мувофиқ 
келиши керак. масалан, лавозим номининг нотўғри кўрсатилиши «имтиёзли рўйхатлар» (Вазирлар 
Маҳкамасининг 12.05.1994 йилдаги 250-сон қарори билан тасдиқланган) асосида муддатдан аввал 
пенсияни расмийлаштиришга тўсқинлик қилиши мумкин.
Шу сабабли келгусида ходимлар пенсияни расмийлаштираётганда муаммоларга тўқнаш келмасликлари 
учун иш берувчиларга ходимнинг лавозими, касби ва мутахассислигини иложи борича аниқ ва тўғри 
қайд этишни маслаҳат берамиз.