Yunon-lotin dubletlari va yakka atama elementlar. To‘qimalar, organlar suyuqliklar sekretlar, jins va yoshni ifodalovchi yunon-lotin dubletlari. Funksional va patologik holat hamda jarayonlarni ifodalovchi yakka atama elementlar

Yunon-lotin dubletlari va yakka atama elementlar. To‘qimalar, organlar suyuqliklar sekretlar, jins va yoshni ifodalovchi yunon-lotin dubletlari. Funksional va patologik holat hamda jarayonlarni ifodalovchi yakka atama elementlar.

Klinik atamalarni tahlil qilish; so‘z yasash vositalari va usullari' bilan tanishish; murakkab atamalarni tahlil qilish va yasash ko‘nikmalarini o‘stirish. 1. Yunon—lotin düblet va antonimik old qo‘shimchalami bilish. 2. Perfiksal va preßksal — suffiksal yasama so‘zlarni tählil qilish va yasashni bilish.. Boiajak vrachni atamashunoslik (terminologik) jihatdan tayyorlash undan faqatgina atamalarni tushunishgina emas, balki ulami o'zlashtirib amalda qoilash ko‘nikmaIarini shakllantirishni ham talab qiladi. Meditsina bilim yurtida o'qish davomida boiajak vrach turli mediko-biologik va klinik fanla;ga oid atamalarga duch keladi. Bu esa unga o‘z kasbining ilmiy tilini egallashga yordam beradi. Klinik atamashunoslik anatomiyadan keyin, ya’ni talabalar lotin grammatikasining asosiy qoidalarini o'zlashtirib boigach o'rganiladi. Klinik atamashunoslikni o‘rganish atama element deb nomlanüvchi alohida komponentlaming tahliliga asoslanadi. Har qanday so‘z yasovchi elem ent fo‘zak. negiz, old qo'shimcha prefiks, suffiks) atama element deyijfidi- Atama elementlar muayyan ma’noga ega. Shuning uchun bir necha atama elementlaidan tuzilgan atamalarni tahlil qilishda asosiy ma’no tashuvbhi atama elementlaiga ilmiy jihatdan yondoshish maqsadga muvofiqdir. Masalan, proct barrhagia atama elementlami o'rganishda proctorrhagia atamasi beriladi — proktoragiya, to‘g‘ri ichakdan ko‘p miqdorda qon aralash yiring ajralishidir. Ma’no tashuvchilar - to‘g‘ri ichak va qon aralash yiring ajralishi. Atama elementlar quyidagi turlarga boiinadi: 1. Yunon o'zak atamaelementlari - lotincha anatomik nomlarning ekviValentlari. Masalan: Burun — rhin — nasus, i, m Lab — cheil — labium, i, n 2. So‘z oxirida qoilanuvchi atama element — organ va to'qimalardagi patologik o'zgarishlar, operatsiya turlari, diagnostik tekshirish yoki davolash usullarini ifodalaydi. Masalan: ectomia - organni butunlay olib tashlash, scopia - maxsus asbob yordamida organlami ichki devori va yuzlarini tekshirish,.necrosis — to‘qima va organlami oiishi. 3. Affifcslar (prefiks va suffikslar) — ma’no tashish jihatidan a ‘zak atama elementlarga teng. Masalan: dys- - buzilish, biror bir funksiyaning izdan chiqishi; -itis, -itidis — biror narsaning yallig'lanishi. Masalan: dystonia - tonusning buzilishi, gastritis - oshqozonning yallig‘lanishi. Atama elementlami o‘zlashtirish talabalarga so‘z boyligini kengaytirib meditsinaga oid atamalami bemalol tushunish imkonini beradi. Masalan: Arteria — atama elementdan 50 ga yaqin, haem va aemia atama elementdan esa 150 dan ortiq atama yasalgan. Oste atama element esa 100 atama tarkibida uchraydi. Atama element ba’zan bir necha so‘z yasovchi elementlar: o'zak + suffiks + qo'shimcha yoki prefiks + o‘zak + suffiks + qo‘shimchadan ifodalanishi mumkin. Masalan: scler + os + is, ec-tom-ia atama elementlar asosan so‘z boshida yoki so‘z oxirida keluvchi komponentlarga bo‘linadi. Masalan: hyper — yuqori, normadan yuqori, usti; steth — ko'krak — boshlang'ich atama elementlar, prhagia — qon ketish, oma — o'sma, shish — oxirgi ataima element va hokazo. Lekin juda ko‘p atama elementlar atamaning boshida ham, oxirida ham qo'llanishi mumkin. Masalan: spkmmegalia, a e f— megalosplenia, ae f — taloqning kattalashuvi. Ayrim mustaqil ma’noga ega bo‘lgan so‘zlar ham so‘ng atama element sifatida qo'llanishi mumkin: ptosis, is f — ptoz, ko‘z qovog'ining tushishi; gastro ptosis, is f — gastroptoz, oshqozonning tushishi, pasayishi; necrosis, is f — nekroz — to'qima yoki organning o'lishi; osteonecrosis, i s f — osteonekroz, suyak bo'limining o'lishi. Klinik atamashunoslikni o'zlashtirish metodikasi alohida atam a elementlaming ma’nosini tushunish va yasama yoki murakkab atamalar yasash usullarini nazarda tutadi. Klinik atamalar odatda yasama yoki qo'shma so'zlardan ifodalanadi. Yasama so'zlar prefiks + o'zak; prefiks + o‘zak + suffiks; o‘zak + suifiks: nephritis - nefrit, buyrakning yallig‘lanishi; para + nephr+ itis — paranefrit, buyrak atrofi klechatkasining yallig'lanishi va hokazo. Qo‘shma so'zlar ikki yoki undan ortiq o'zakdan yasaladi. Yunoncha o'zaklardan qo'shma so‘z yasalganda ko‘pincha «0» interfiles qo'llanadi. Masalan: gastr + o + scopia — gastroskopiya, gastroskop yordamida oshqozon shilliq pardasini tekshirish; ot + o + rhin + o + logia — meditsinaning quloq, burun, tomoq kasalliklami davolash bilan shug'ullanuvchi bo'limi. Lekin «o» unlisi tushib qolishi ham mumkin: tonsillectomia — tonzillektomiya — bodomchani to‘la olib tashlash. Ko'pchilik yunon va lotin atamalari o'zbek tiliga (o'zbek tili grammatik qoidasiga asosan) taijimasiz ko‘chiriladi. Masalan: chronicus, a, um — xronik; infarctus, us m - infarkt. Ba’zi hollarda atatna bilan birga uning tarjimasi ham berilishi mumkin. Masalan: necrosis, i s f - nekroz, o‘lish; transplantatio, o n is,f~ transplantatsiya, kuchirib o‘tkazish. Bir so'zli atamalar yasash uchun o‘zak va atama elementlami bilish zarur. Meditsinaga oid atamalarda urg‘u qo‘yish qiyinchilik keltirib chiqaf radi. -ia qo‘shimchasi bilan tugallanuvchi yunoncha klinik atamalarda urg'u so‘z oxiridan 2- bo‘g‘inga, logia so'zida esa oxiridan 3- bo‘g‘inga qo'yiladi. Masalan: nephrectomia, hemiplegia, hypertonia, biología, phyziologia; -pathia, -graphia, -phonia atama elementlari meditsinaga oid atamalarda qoilanganda uig‘u so‘z oxiridan 2- bo‘g‘inga, boshqa sohalarga oid atamalarda esa so‘z oxiridan 3- bo‘g‘inga tushadi.
1. Yunon—lotin düblet va antonimik old qo‘shimchalami bilish. 2. Perfiksal va preßksal — suffiksal yasama so‘zlarni tählil qilish va yasashni bilish.. Boiajak vrachni atamashunoslik (terminologik) jihatdan tayyorlash undan faqatgina atamalarni tushunishgina emas, balki ulami o'zlashtirib amalda qoilash ko‘nikmaIarini shakllantirishni ham talab qiladi. Meditsina bilim yurtida o'qish davomida boiajak vrach turli mediko-biologik va klinik fanla;ga oid atamalarga duch keladi. Bu esa unga o‘z kasbining ilmiy tilini egallashga yordam beradi. Klinik atamashunoslik anatomiyadan keyin, ya’ni talabalar lotin grammatikasining asosiy qoidalarini o'zlashtirib boigach o'rganiladi. Klinik atamashunoslikni o‘rganish atama element deb nomlanüvchi alohida komponentlaming tahliliga asoslanadi. Har qanday so‘z yasovchi elem ent fo‘zak. negiz, old qo'shimcha prefiks, suffiks) atama element deyijfidi- Atama elementlar muayyan ma’noga ega. Shuning uchun bir necha atama elementlaidan tuzilgan atamalarni tahlil qilishda asosiy ma’no tashuvbhi atama elementlaiga ilmiy jihatdan yondoshish maqsadga muvofiqdir. Masalan, proct barrhagia atama elementlami o'rganishda proctorrhagia atamasi beriladi — proktoragiya, to‘g‘ri ichakdan ko‘p miqdorda qon aralash yiring ajralishidir. Ma’no tashuvchilar - to‘g‘ri ichak va qon aralash yiring ajralishi. Atama elementlar quyidagi turlarga boiinadi: 1. Yunon o'zak atamaelementlari - lotincha anatomik nomlarning ekviValentlari. Masalan: Burun — rhin — nasus, i, m Lab — cheil — labium, i, n 2. So‘z oxirida qoilanuvchi atama element — organ va to'qimalardagi patologik o'zgarishlar, operatsiya turlari, diagnostik tekshirish yoki davolash usullarini ifodalaydi. Masalan: ectomia - organni butunlay olib tashlash, scopia - maxsus asbob yordamida organlami ichki devori va yuzlarini tekshirish,.necrosis — to‘qima va organlami oiishi. 3. Affifcslar (prefiks va suffikslar) — ma’no tashish jihatidan a ‘zak atama elementlarga teng. Masalan: dys- - buzilish, biror bir funksiyaning izdan chiqishi; -itis, -itidis — biror narsaning yallig'lanishi. Masalan: dystonia - tonusning buzilishi, gastritis - oshqozonning yallig‘lanishi. Atama elementlami o‘zlashtirish talabalarga so‘z boyligini kengaytirib meditsinaga oid atamalami bemalol tushunish imkonini beradi. Masalan: Arteria — atama elementdan 50 ga yaqin, haem va aemia atama elementdan esa 150 dan ortiq atama yasalgan. Oste atama element esa 100 atama tarkibida uchraydi. Atama element ba’zan bir necha so‘z yasovchi elementlar: o'zak + suffiks + qo'shimcha yoki prefiks + o‘zak + suffiks + qo‘shimchadan ifodalanishi mumkin. Masalan: scler + os + is, ec-tom-ia atama elementlar asosan so‘z boshida yoki so‘z oxirida keluvchi komponentlarga bo‘linadi. Masalan: hyper — yuqori, normadan yuqori, usti; steth — ko'krak — boshlang'ich atama elementlar, prhagia — qon ketish, oma — o'sma, shish — oxirgi ataima element va hokazo. Lekin juda ko‘p atama elementlar atamaning boshida ham, oxirida ham qo'llanishi mumkin. Masalan: spkmmegalia, a e f— megalosplenia, ae f — taloqning kattalashuvi. Ayrim mustaqil ma’noga ega bo‘lgan so‘zlar ham so‘ng atama element sifatida qo'llanishi mumkin: ptosis, is f — ptoz, ko‘z qovog'ining tushishi; gastro ptosis, is f — gastroptoz, oshqozonning tushishi, pasayishi; necrosis, is f — nekroz — to'qima yoki organning o'lishi; osteonecrosis, i s f — osteonekroz, suyak bo'limining o'lishi. Klinik atamashunoslikni o'zlashtirish metodikasi alohida atam a elementlaming ma’nosini tushunish va yasama yoki murakkab atamalar yasash usullarini nazarda tutadi. Klinik atamalar odatda yasama yoki qo'shma so'zlardan ifodalanadi. Yasama so'zlar prefiks + o'zak; prefiks + o‘zak + suffiks; o‘zak + suifiks: nephritis - nefrit, buyrakning yallig‘lanishi; para + nephr+ itis — paranefrit, buyrak atrofi klechatkasining yallig'lanishi va hokazo. Qo‘shma so'zlar ikki yoki undan ortiq o'zakdan yasaladi. Yunoncha o'zaklardan qo'shma so‘z yasalganda ko‘pincha «0» interfiles qo'llanadi. Masalan: gastr + o + scopia — gastroskopiya, gastroskop yordamida oshqozon shilliq pardasini tekshirish; ot + o + rhin + o + logia — meditsinaning quloq, burun, tomoq kasalliklami davolash bilan shug'ullanuvchi bo'limi. Lekin «o» unlisi tushib qolishi ham mumkin: tonsillectomia — tonzillektomiya — bodomchani to‘la olib tashlash. Ko'pchilik yunon va lotin atamalari o'zbek tiliga (o'zbek tili grammatik qoidasiga asosan) taijimasiz ko‘chiriladi. Masalan: chronicus, a, um — xronik; infarctus, us m - infarkt. Ba’zi hollarda atatna bilan birga uning tarjimasi ham berilishi mumkin. Masalan: necrosis, i s f - nekroz, o‘lish; transplantatio, o n is,f~ transplantatsiya, kuchirib o‘tkazish. Bir so'zli atamalar yasash uchun o‘zak va atama elementlami bilish zarur. Meditsinaga oid atamalarda urg‘u qo‘yish qiyinchilik keltirib chiqaf radi. -ia qo‘shimchasi bilan tugallanuvchi yunoncha klinik atamalarda urg'u so‘z oxiridan 2- bo‘g‘inga, logia so'zida esa oxiridan 3- bo‘g‘inga qo'yiladi. Masalan: nephrectomia, hemiplegia, hypertonia, biología, phyziologia; -pathia, -graphia, -phonia atama elementlari meditsinaga oid atamalarda qoilanganda uig‘u so‘z oxiridan 2- bo‘g‘inga, boshqa sohalarga oid atamalarda esa so‘z oxiridan 3- bo‘g‘inga tushadi.

Jigarga tegishli umumiy oqim, orqa miya nerv tuguni, ichki eshitish yo‘li, vena chigali, quloq nog'orasining katta qirrasi, tepa suyak do‘mbog‘i, yuqorigi katta oziq tish, chakka chizig‘i, tishlararo so‘rg‘ich, bürun to‘sig‘ining ko'taruvchi muskuli, ko'krak qafasining aylantiruvchi muskuli, 52 halqumning yuqori qisuvchi muskuli, og'iz burchagining tushiruvchi muskuli, bosh muskullaii, yonbosh ichakka tegishli chigal, qisqa oshqozon venalari, kichik tanglay kanallari, tos suyagiga tegishli nerv tugunlari, tana sohalari, qattiq miya pardasining sinuslari, tog‘ay o‘ymalari, orqa miyaning oldingi o'rta venalari, og‘iz lablari, hiqildoq (qorin, ko‘krak) muskullari, yurak o‘ng bo'lmachasi, bo‘sh venalarining sinusi, aorta klapanlarining yetishmovchiligi, orqaning eng keng muskuli, kalla suyagi nervlarining chigali, jigar boylamlari, umumiy uyqu chigali, ensa shoxining piyozchasi, bel nervlari, umumiy o‘t yo‘li sfinkteri, qizil suyak iligi, taloqning visseral yuzasi, qo'shimcha umurtqa venasi, pariyetal qorin parda, qo‘l bosh barmog'ining yaqinlashtiruvchi muskuli, orqa dumg'aza teshiklari, tizza boylamlari, qo‘l barmoqlarining fibroz qini, segmentar bronxlar shoxlari, o‘t pufagining tanasi, siydik chiqarish kanalining tashqi teshigi, siydik pufagining muskul qavati, yuqorigi oldingi yonbosh ichak qirrasi, qovurg'a boshchasining bo‘g‘imi, oyoq falangalari, o‘ng o‘pka venalari, terini tutib turuvchi muskullar, nog'ora pardaning orqa botiqligi, buyrak usti bezining yuqori cheti.