Юқори молекулали бирикмаларнинг турuунлиги ва уларнинг бузилиши: тузлаш, коацервация, ивирланиш. Геллар ва ивирлар хоссаси


Юrори молекулали бирикмаларнинг турuунлиги ва уларнинг бузилиши


Download 433 Kb.
bet5/7
Sana08.03.2023
Hajmi433 Kb.
#1252328
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
Юқори молекулали бирикмаларнинг турuунлиги ва уларнинг бузилиши

Юrори молекулали бирикмаларнинг турuунлиги ва уларнинг бузилиши. Юrори молекуляр бирикмалар (ЮМБ) эритмалари худди чин эритмалар каби термодинамик мувозанат шароитидаги агрегатив барrарордир. Чунки ЮМБ заррачалари электрик ва сольват (гидрат) rават билан eралган бeлади. Бундай эритмаларни коагуляциялаш учун коллоид зарядини нейтраллаш билан бирга заррача атрофидаги суюrлик rаватини xам бузиш керак. ЮМБнинг коагуляцияси типик лиофоб коллоидлар коагуляциясидан фарr rилади. Лиофоб коллоидлар коагуляцияси электролит-коагулятор оз миrдорда reшилганда хам содир бeлаверади. ЮМБ эритмалари учун эса юrори концентрацияли эритма (баъзида тeйинган эритма) reшиш керак.
Юrори молекуляр бирикмаларни эритмаларнинг юrори концентрацияли электролит таъсиридан ажралиб чиrишига тузланиш дейилади.
Тузланиш ходисасига Шулье-Гарди rоидасини тадбиr этиб бeлмайди. ЮМБ эритмасига reшилаетган электролит ЮМБ макромолекуласи атрофидаги сольват (гидрат) rаватни бузиб, унинг eз ионлари сольватланади (гидратланади). Электролит rанча кeп reшилса, ЮМБ заррачалари шунча десольватланади (дегидратланади). Шунинг учун тузлашни айни электролитик коагуляциялаш деб бeлмайди.
Кeпгина изланишлар натижаси шуни кeрсатдики, берилган ЮМБ эритувчиси билан солватлана оладиган исталган бирикма ЮМБ эрувчанлигини пасайтириб, уни чeктиради. Масалан, спирт ёки ацетон желанинани унинг сувли эритмасидан жуда осон чeктиради. Худди шу каби оrсилни сувли эритмасидан спирт, каучукни бензолли эритмасидан эса ацетон чeктиради.
Электролитлар ва бошrа моддаларни чeктириш таъсири механизмини батафсил eрганган Кройт eз даврида ЮМБни чeктиришнинг умумий схемасини eртага ташлади:

(схема)
схемадан кeриниб турибдики ЮМБни чeктириш учун дастлаб гидрат rатламни йerотиш, сeнгра зарядни олиш лозим. Баъзан ЮМБ чeктириш учун гидрат rатламини йerотишни eзи кифоя (оrсил, полисахаридлар). Баъзи ЮМБ тузлашга чидамли бeлади. Масалан: балиrни тузлашда номокопга кeпгина оrсил моддаси eтади. Лекин чeкмайди. Бу, баъзи оrсилни жуда кучли гидратланишидан далолат беради. Тузлаш rобилиятига rараб барча катион ва анионлар rуйидаги лиатроп жойланиши мумкин;
C2H4O22- > SO42- > CH3COO- > Cl- > NO3- > J- > CNS- 
Li+ >Na+ >K+ >Pb2+ >Cs+ >Mg2+ >Ca2+ >Sn2+ >Ba2+
Бу rатор ионнинг зарядига rараб эмас, балки гидратланиш rобилиятига rараб жойлаштирилган. Тузлаш жараёнига катионларга кeра анионлар кeпроr таъсир кeрсатади. Тузлаш ЮМБ ни эрувчанлигига молекуляр массасига, шаклига xам боuлиr.
Текширишлар кeрсатдики, тузлаш йeли билан чeктирилган полимерни электролитлардан ювиб, яна эритма xолига eтказиш мумкин (rайтар жараён). Бундай коллоидлар rайтар коллоидлар дейилади.
Маълум шароитда ЮМБ rайтар эмас xолатда тузланиши мумкин. Масалан, оrсил температура таъсиридан, концентрик кислота, ишrор таъсиридан чeкади. Бундай rайтар эмас чeкиш денатурация яъни табиий xолатни бузилиши деган маънони англатади. Денатурацияда полимер чeкибгина rолмай, унинг кимёвий табиати xам eзгаради. Денатурация таъсирида оrсил моддалари эрувчанлигини, бeкиш rобилиятини йerотади.
Коацервация. Баъзида ЮМБ эритмаларининг xарорати ва рН rиймати eзгартирилганда, ёки rуйи молекуляр моддалар reшилганда коацервация xодисаси рeй беради. Бунда бир-биридан изоляцияланган макроскопик томчилар ёки суюrлик rатлами золдан ажралади.
Йирикроr томчилар eзаро бирикиб, оддий кeз билан кeриш мумкин бeлган даражада йириклашади ва жараён системанинг икки rаватга ажралиши билан тугалланади. Коацервация тузлашдан шу билан фарrланадики, бунда дисперс фаза эритувчидан ажралмайди, балки томчиларга бирлашади. Коацервация rайтар процессдир. ЮМБ саrлаган ёпишrоr фаза -коацерват дейилади. Коацерват томчилари таркибига кирувчи ЮМБ заррачалари бир-биридан жуда юпrа гидрат rатлами билан ажратилган бeлади.


Коацервация xодисасини rарама-rарши зарядланган золларни бир-бирига аралаштирилганда, масалан, оrсил ва лейцитинни, оrсил ва нуклеин кислотасини кузатиш мумкин. Оrсил эритмасига эритмасини солинганда xам оддий коацервация рeй беради.


Rарама-rарши зарядланган ЮМБ эритмаларини аралаштириш натижасида рeй берадиган коацервация комплекс коацервация дейилади. Масалан, 5% желатина ва 5% картошка крахмали эритмаси аралаштирилса комплекс коацервация рeй беради. Пастда крахмал юrорисида желатина.
Коацервация биологик процессларда -протоплазмада катта роль eйнайди. Олимлардан Опарин назариясига кeра, дастлабки тирик организмларнинг пайдо бeлишида коацервация муxим аxамиятга эга бeлган.



Download 433 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling