Yuqori energiyali adron- va yadro-yadro to’qnashuvlarida kumulyativ protonlar va pionlar bilan birgalikda ikkilamchi zarralarning paydo bo’lishining azimutal korrelyatsiyasi” Mavzusidagi magistrlik

1.5 Ikkilamchi zarrachalarning impuls spektrlari
Ikkilamchi zarralarning impuls bo’yicha taqsimoti ko’plamchilk tug’ilishi jarayoni haqida qiziqarli ma’lumotlarni beradi. Ko’p hollarda impulsning bo’ylama va ko’ndalang komponentalarini alohida-alohida qarashadi va bo’ylama va ko’ndalang impulslar taqsimotlarining o’zaro bo’g’liq emasligi taxmini – “faktorizatsiya” kiritiladi. U holda inklyuziv invariant kesimni quyidagi ko’rinishda yozish mumkin:
(1.10)
Impulsning bo’ylama va ko’ndalang komponentalari o’rtasidagi munosabat Peyrou diagrammasidan yaxshi ko’rinadi (1.1-rasm). Bu yerda absissa o’qi bo’yicha m.m.s.da bo’ylama impuls komponentasi, ordinata o’qi bo‟yicha ko’ndalang impuls komponentasi qo’yilgan.
Diagrammada har bir zarracha nuqta bilan belgilangan. Diagrammadan ko’rinib turibdiki, protonlar va pionlar uchun bo’ylama impulslar kinematik chegaralarga yetadi, ko’ndalang impulslar esa yetmaydi. Bu bo’ylama va ko’ndalang komponentalar o’rtasidagi muhim farqdir.
Bundan tashqari, bo’ylama komponenta ko’pgina kinematik xususiyatlardan bog’liq bo’lsa, ko’ndalang komponenta esa lorens-invariantdir.

1.1-rasm. π-р-to’qnashuvlar uchun Peyrou diagrammasi
1.6 Protonlarning impuls spektri
Yuqorida aytib o'tganimizdek, yadro parchalanishining eng engil tajribasi - proton bo'laklari hosil bo'lishi turli reaktsiyalarda sodir bo'ladi. Ularning kamchiligi maxsus mezonlar yoki yondashuvlarni talab qiladi. Ko'pincha proton parchalarini shakllantirish mexanizmlari ularning kinematik xususiyatlari bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Shu sababli, biz kislorod yadrosining voqea sodir bo'lgan kislorod yadrosining qolgan tizimida (antilaborator koordinatalar tizimi va boshqalar) oldingi va orqa yarim sharlarga chiqadigan protonlarning xususiyatlarini o'rganib chiqdik (79). 1−16; 80. C. 19−21; 82. C. 120−121].
2.1 a-rasmda proton qismlarining inklyuziv impulsli spektri gistogramma sifatida ko'rsatilgan. Oldinga parvoz qiladigan protonlarning spektri qorong'u doiralar bilan, oq doiralari bilan orqaga qarab harakatlanadigan protonlar ko'rsatiladi. Proton emissiyasining yo'nalishi qanday bo'lishidan qat'i nazar, impulsli spektrlarning P≈80 MeV / s ga yaqin maksimal darajaga ega ekanligi va kinetik energiya oralig'idagi T = 5–20 MeV ga to'g'ri keladigan P = 50–150 MeV / s oralig'idagi cho'qqiga ega ekanligi ko'rinib turibdi. Bunday kinetik energiya mintaqa oraliq qo'zg'aluvchan yadro tomonidan chiqarilgan proton bo'laklariga xosdir. Odatda, proton hosil bo’lish mexanizmlari adronlar va yadrolarning yadrolari bilan to'qnashuvida yuqori energiyada ajralganda, bunday protonlarni "bug'lanish" yoki Fermi parchalanish mahsulotlari deb atashadi. Eslatib o'tamiz, oldinroq [55. S. 285–296] o'zaro ta'sirida yorug'lik parchalari emissiyasini o'rganayotganda Fermi parchalanish modeli (CPIM) [9. C. 1-15; 10. C. 649−674; 11. C. 1−23] T <50 MeV hududida proton spektrini tavsiflamaydi, ayniqsa sekin protonlarning hosil bo'lishini kamaytiradi (T≤10 MeV).
Old yarim sharga tushgan protonlarning impuls spektri juda qattiq va P = 250-500 MeV / s oralig'ida "elkama-elka" ga ega, bu soxada orqaga qarab protonlar spektri monoton ravishda kamayadi. Ehtimol, bu ta'sir oldinga va orqaga parvoz qiluvchi protonlarning shakllanish mexanizmidagi sezilarli farq bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Protonlarning qayta shakllanishiga ahamiyatsiz hissa qo'shadigan yadro yadro kaskadidagi jarayonlar tezkor protonlarning shakllanishiga asosiy hissa qo'shadi. Nisbatan tez orqaga suriladigan protonlar, ya'ni kumulativ deb ataladigan protonlar, sekin pionni singdirishi sababli yadroning ikki yadroli tizimining parchalanishi natijasida paydo bo'lishi mumkin.
Birinchi taxminda, oldinga va orqaga protonlar hosil bo'lishida "bug'lanish" mexanizmining hissasi bir xil deb qaralishi mumkin.
"Bug'lanadigan" zarralarning hosil bo'lishi asl yadroning massa soniga va uning yo'q qilinish darajasiga bog'liq. Ko'p zaryadlangan (ko'p yadroli) bo'laklarning umumiy zaryadi asl yadroning yo'q qilinish darajasi ko'rsatkichi bo'lib xizmat qilishi mumkin [80. C. 19−21; 82. C. 120−121]. Shu munosabat bilan protonlarning impuls spektri shakli va ko'paytirilgan zaryadlangan bo'laklarning bilan to'liq zaryadlari o'rtasidagi o'zaro bog'liqlikni kutishimiz mumkin, bu boshlang'ich yadrosining bo’linish darajasi ko'rsatkichi bo'lib xizmat qilishi mumkin. Bunday tahlil uchun voqealar to'rt guruhga bo'lingan, ularning natijalari 1.2b-rasmda keltirilgan. Raqamlarga tushuntirishlar matnda keltirilgan. I guruh dan ko'p zaryadlangan bo'laklarning umumiy zaryadlari, II guruh - , III guruh - va IV guruh - bilan to'g'ri keladi. Ma'lumotlarni bitta rasmda taqdim etishning qulayligi uchun I - III guruhlardagi hodisalar soni sekunddagi tegishli spektrlardan, yuqorida ko'rsatilgan koeffitsientlarga ko'paytiriladi. 2.1 b rasmdan ko'rinib turibdiki, protonlarning momentum spektri shakli o'rtasida aniq bog'liqliklar mavjud, ayniqsa P ≤ 250 MeV / s soxadagi va yakuniy holatda ko'p zaryadlangan bo'laklarning umumiy zaryadlari. I va II guruhlar uchun taqsimlanish maksimal qiymatiga yaqin bo'lgan baland cho'qqining mavjudligi haqida gapirish mumkin emas. Aniq maksimum III va IV guruhlarda kuzatiladi va spektrdagi cho'qqilar aniq talaffuz qilinadi. I va II guruhlar uchun past momentum qiymatlarida cho'qqining yo'qligi, shuningdek, birlamchi va ikkilamchi zarrachalarning yadrosi kaskadlanishi natijasida hosil bo'lgan protonlarning dominant ulushi bilan bog'liq bo'lishi mumkin.
Shunday qilib, protonlarning momentum spektrining shakli, ayniqsa P <250 MeV / s protonlar uchun, parchalanuvchi yadroning qo'zg'alish darajasiga bog'liq deb taxmin qilish mumkin. P = 250-500 MeV / s oralig'ida III va IV guruhdagi protonlarning impulsli spektrida oldinga proton spektrida kuzatilganidek, "elka" aniq namoyon bo'ladi.