Юрак-кон томир системаси. Юрак. Аорта. Ташки ва ички уйку артериялари. Умров ости артерияси. Кулнинг кон билан таъминланиши. Бош миянинг кон билан таъминланиши. Бош сохасининг кон билан таъминланиши

Артерияларнинг тармоќланиш ќонуниятлари.

1. Ќон томирлар кўпинча органларнинг зарарли ташќи таъсиридан бир ќадар саќланган ички ќисмларида ётади.

Ќон томирларнинг асосий тармоќлари - тананинг букувчи мускуллари жойлашган тарафдан йўналади. Бундай жойланиш тананинг ш соћасидаги масофанинг ќисќалиги билан тушунтириш мумкин. Мисо учун, агарда аорта умуртќа поѓонасининг олд томонида эмас, балк орќа томонида жойлашганда эди, тананинг букилиши натижасида аорт сиќилиб ќон ўтмай ќолар эди.
2. Катта ќон томирлар ќўл-оёќ суякларининг миќдорига мос равишда тармоќланади ва пировардида ёйсимон тузилишга эга бўлади.
Мисол учун, елка ва сон соћаларида биттадан суяк бўлгани учу биттадан асосий артериялар бўлиб, билак ва болдир соћаларида суякларга мос равишда иккитадан ќон томирларга бўлинади.
3. Эркин ћаракат ќилишга мосланган бўѓимлар соћасида томирлар : тўрлар ва бирлашмаларни (анастомозлар) ташкил этади.
4. Аъзоларга йўналаётган ќон томирларнинг ћажми ва ќалинлиг - аъзонинг ћажми эмас, балки бажарадиган вазифасига мос равишд бўлади. Мисол : буйрак артериясининг ички диаметри, ичакнинг ќо томирларининг диаметрига тенг. Ќалќонсимон без ќон томирлари ћиќилдоќни ќон билан таъминлайдиган томирлардан бир неча маротаб катта бўлади. Бир грамм аъзога оќиб келаётган ќоннинг миќдорини таќќосланганда, ќон билан энг яхши таъминланадиган аъзо - бу ќалќонсимон без ва бош мия бўлиб ћисобланади. Ќўл ва оёќ ќонсизликка соатгача ўзгаришсиз чидаши мумкин. Бош мия эса, юрак бир ќисќариши давомида ќонсиз ќолса - одам хушидан кетиши мумкин.
5. Ќон томирлар аъзонинг тараќќиёти билан боѓлиќ бўлганлиг учун, томирларнинг аъзолар ичидаги тармоќланиши ва тузилиши ш аъзонинг шаклига ва бажарадиган вазифасига мос бўлади.
6. Кўпчилик ќон томирлар, эмбрионнинг ривожланиши даврид нервлар билан бирга ривожланиб, улар билан ёнма-ён йўналади в нерв, ќон-томир тутамини ћосил ќилади.
7. Тараќќиёт жараёнида ћосил бўлган бўшлиќлар девори ва бўшлиќ ичидаги аъзолар - алоћида ќон томир билан таъминланади. Ш сабабли париетал ва висцерал тармоќларга бўлинади. Мисол учун,кўкрак аортаси, ќорин аортаси, ички ёнбош артерияларининг тармоќлари.
8. Одам танаси тараќќиёт пайтида сегментар тузилишга эг бўлганидан - сегментар ќон билан таъминланиш саќланади. Мисо учун, ќовурѓалараро ќон томирлар, бел ќон томирлари ва ћоказо.
9. Аъзоларга ќон энг ќисќа йўл билан келади. Ќон томирларининг тармоќланишида энг яќин тармоќ билан озуќаланиш ќонуният саќланиб ќолади. Шу сабабдан аортадан чиќаётган биринчи ќон томи юракнинг деворини таъминлайди.
Лекин аъзоларни ќон билан таъминлашдаги бу ќонуният эмбрионал тараќќиёт давридаги ћолатига мансуб бўлиб, аъзо тараќќиёт давомида бошќа жойга кўчса ћам, ривожланаётганда озиќланган ќон томирларини саќлаб ќолади. Мисол учун, бел соћасида тараќќий этга мояк, ёрѓоќ ичида жойлашса ћам, ќорин аортасидан чиќаётган тармо44 билан таъминланади. Ёрѓоќ эса сон артериясининг тармоѓи билан таъминланади.
10. Ќон томирлар бўѓимлардан ўтадиган жойларда бир мунч юзада ётади (бундай жойларда пульсни текшириш мумкин).
11. Артериялар бир-бири билан шохчалар орќали бирлашади, яъни бир-бири билан боѓланади. Йирик стволларни бир-бирига бевосит ќўшиб турувчи шохчаларга анастомозлар дейилади (умуртќа поѓонас артерияларининг бош мия асосида бир-бирига ўтиши, меъда, ичак,ќўл, оёќ панжаларидаги артерияларнинг бир-бирига ќўшилиши мисо бўла олади).
Одам гавдасининг баъзи соћаларида анастомозлар айниќса яхш такомил этгандир ва шунинг натижасида мураккаб тўрлар вужудга келади. Ќўл ва оёќ бўѓимларининг дорзал юзаларида шундай тўрла мавжуддир.
12. Асосий стволдан чиќиб, у билан бир ќадар нарига борувч ён тармоќларни - коллатераллар дейилади.
Масалан : тана, ќўл ва оёќлардаги асосий артериал йўлларг паралел ћолда анастомозлар ётади. Одатдаги нормал шароитда б анастомозларнинг диаметри бир мунча кичик бўлади. Коллатера анастомозлар органнинг ќон билан таъминланиши бузилганда, хатт йирик артериялардан ќон бормай ќолганда (артериялар боѓлаб ќўйилганда, ёки уларнинг тешигига тромб тиќилганда), асосий стволда ќон келиши бўтунлай тўхташига ќарамай, гавданинг муайян соћас одатда нобуд бўлмайди. Бунинг сабаби шуки, ќон асосий стволинин боѓланган жойдан пастроќдаги коллатераллар орќали ўтади. Коллатералларнинг диаметри секин аста катталашади. Одатда ингичка бўлга артериялардан йирик стволлар такомил этади ва шунга яраша уларнин девори ћам ўзгаради (ќалинлашади). Агар томирлар бир-бири била бир текисликда бирлашмай, барча текисликларда бирлашса - чигаллар ћосил бўлади.
Коллатерал ќон томирларини хирургия практикасида (айниќс улар жароћатланганда) катта аћамияти бор. Чунки катта магистра томирлар жароћатланса (кесилса, узилса) шу жароћат ёнлама (коллатерал) томир чиќишидан олдин ёки кейин бўлишига ќараб ќўл-оёќн ампўтация ќилиш ёки ќилмаслиги ћал бўлади.