Yuridika fakulteti «milliy ideya, ruwxíYLÍq tiykarlarí HÁm huqíq tálimi» baǵdarí
Download 0.62 Mb. Pdf ko'rish
|
Qazaqbaev Edige kurs jumisi
|
21 2.1 Elektron sabaqlıqqa qoyılatuǵın didaktik hám psixologiyalıq talaplar Elektron sabaqlıqtı jaratıw processinde psixologiyalıq-pedagogikalıq, texnikalıq- texnologiyalıq, estetik hám ergonomik talaplar qoyıladı. Elektron sabaqlıq da baspa oqıw ádebiyatları sıyaqlı dástúriy oqıw baspalarına qoyılǵan didaktik talaplarǵa juwap beriwi kerek. Didaktik talaplar tálim beriwdiń spetsifik nizamlıqlarına hám uyqas túrde tálim beriwdiń didaktik principlerıne sáykes keliwi kerek. Tómende elektron sabaqlıqqa bolǵan dástúriy didaktik talaplar keltirilgen: 1. Oqıtıwda ilimiylikti, pán, texnika hám texnologiyalardı sońǵı tabıslardı esapqa alıwı oqıw materialı mazmunınıń jeterlishe tereńligin, isenimliligin támiyinleydi. Oqıw materialın elektron sabaqlıq járdeminde ózlestiriw procesi oqıtıwdıń zamanagóy usılları menen uyqas túrde qurılıwı kerek. Mısalı tájiriybe, eksperiment, salıstırıw, baqlaw, abstraktlaw, ulıwmalastırıw, pútinlestiriw, uqsaslıq, analiz hám sintez, modellestiriw usılı, usınıń menen birge matematikalıq modellestiriw, sonıń menen birge sistemalı analiz usılı. 2. Oqıtıwdıń talapları - elektron sabaqlıq jardeminde ámelge asıri’ladı hám tálim alıwshılardıń jası hám de individual qásiyetlerine tán oqıw materialın úyreniwdiń quramalılıq hám joqari’ dárejesin ani’qlaw zárúrligin ańlatadı. Oqıw materialın ha’dden zıyat quramalastırıw hám artıqsha júklew múmkin emes, ol jaǵdayda tálim alıwshı bul materialdı iyelewge ta’jiriybesizlik etedi. 3. Oqıtıwdıń mashqalali’g’i’n támiyinlew talapları - tálim alıw iskerliginiń xarakteristikası sha’rtlestirilgen. Eger tálim alıwshı mashqalalı tapsırmalar hám shınıǵıwlardı orınlawǵa háreket qi’lsa, onıń pikirlew aktivligi ósedi. Bul didaktik talaptıń elektron sabaqlıq járdeminde atqarılıw dárejesi, dástúriy sabaqlıqlar hám qollanbalardan kóre, sezilerli túrde joqarı boladı. 4. Oqıtıwdıń kórgezbeliligin támiyinlew talapları, tálim alıwshılar tárepinen úyrenilip atırǵan obyektler, olardıń maketleri yamasa modellerin sezimli qabıllaw hám jeken baqlawın esapqa alıw zárúrligin ańlatadı. 22 5. Oqıtıwdın’ sanalılıǵın, tálim alıwshınıń ǵárezsizligi hám aktivligin támiyinlew talapları - oqıw iskerliginiń juwmaqlawshı maqset hám wazıypalarına erisiwde oqıw informaciyani’ tartıw boyınsha tálim alıwshılardıń ózbetinshe islewleri ushın elektron sabaqlıq hám quralları menen támiyinlewdi názerde tutadı. Bunda tálim alıwshı ushın oqıw iskerligi jóneltirilgen maqset hám mazmundi’ ańlatadı. Arnawlı pánler boyınsha elektron sabaqlıqlar sistemalı iskerlik jantasıwı tiykarında islep shıǵi’lıwı kerek. 6. Elektron sabaqlıqtan paydalanıwda oqıtıwdıń sistemalılıǵı hám izbe-izli talapları – u’yreniletuǵın pán salasında bilimler hám kónlikpelerdiń málim sistemasınıń tálim alıwshılar tárepinen ózlestiriliwi izbe-izligin támiyinleniwin ańlatadı. Bilim, kónlikpe hám uqıp - tálim sistemasında logikalıq tártipte qáliplesiwi hám turmısta qollanılıwda óz ornın tabıwı zárúr. Onıń ushın tómendegiler zárúrligi anıqlandi’: -oqıw materialın sistemalastırılg’an hám quramlastırılg’an halda usınıs qılıw ; -oqıw materialınıń hár bir bóliminde qáliplesetuǵın bilim, kónlikpelerdiń rawajlanıwın inabatqa alıw ; -úyrenilip atırǵan oqıw materialınıń pánler-ara baylanıslılıǵın támiyinlew; -oqıw materialı hám tálim beriw tásirinleriniń uzatılıw izbe-izligin tereń oylap kóriw; -bilim beriw procesin oqıtıw logikası menen anıqlanatuǵın izbe-izlilikde qurıw ; -elektron sabaqlıq usınıs etken informaciyanı, oqıtıwdıń mazmunı hám usılı tálim alıwshınıń jeke qábiyletine baylanıslı halda tańlanıwı kerek, mısalı, mazmunli’ oyın jaǵdayların jaratıw, ámeliy xarakteristikadaǵı tapsırmalar hám eksperimentlerdi, haqıyqıy processler hám obyektler modellerin usınıs qılıw jolı menen ámeliyat iskerlikke baylanısıwdı támiyinlew. 7. Elektron sabaqlıqtan paydalanıwda bilimlerdi ózlestiriw bekkemligi talapları - oqıwshılardıń oqıw materialın bekkem ózlestiriwleri ushın, olardı tereń pikirlew, yadta saqlaw sıyaqlı qábiyletlerin rawajlandırıw úlken áhmiyetke iye. 8. Elektron sabaqlıqta oqıtıwdıń rawajlantıratuǵın hám tárbiyalıq funkciyaları orınlanıwı talapları. 23 Tálim wazıypasındaǵı dástúriy baspalarǵa qoyılatuǵın didaktik talaplardan tısqarı, elektron sabaqlıqqa onı jaratıw hám engiziliwinde zamanagóy informaciya hám telekommunikatsion texnologiyalardıń ústemshiliklerinen paydalanıw sıyaqlı tómendegi ayri’qsha didaktik talaplar qóyıladı. 1. Maslasıwshan’lıq talapları - elektron sabaqlıq tálim alıwshı individual múmkinshiliklerine, yaǵnıy oqıtıw processinde tálim alıwshı bilimleri, kónlikpeleri hám psixologiyalıq qásiyetlerine maslastırılǵan bolıwı kerek. Elektron sabaqlıq maslasıwshılıǵınıń ush dárejesi bar. Birinshi dárejesi oqıwshılardıń ózlerine qolay bolǵan individual tempiga uyqas halda oqıw materialın úyreniw múmkinshiligi esaplanadı. Ekinshi dárejesi- tálim alıwshı jaǵdayınıń diagnostik analizi esapanadi, onıń nátiyjeleri tiykarında, tálim beriwdiń mazmunı hám usılı usınıs etiledi. Úshinshi dárejesi - ashıqsha jantasıwǵa tiykarlanadı, ol jaǵdayda paydalanıwshılardıń toparlanıwı názerde shaqqandı hám avtorlar tálim alıwshılardıń múmkinshiligi barınsha kóbirek kontingenti ushın, ılajı bolǵanınsha kóbirek variantların islep shıǵıwları usınıs etiledi. 2. Oqıtıwdıń interaktivlik talaplarına oqıtıw processinde tálim alıwshı menen elektron sabaqlıqtıń óz-ara sherikligin támiyinlew kiredi. Elektron sabaqlıq quralları interaktiv baylanıs hám teris baylanıstı támiyinlewi kerek. Baylanısti shólkemlestiriwdiń zárúrli bólegi bolıp, paydalanıwshı háreketine elektron sabaqlıqtıń reakciyası esaplanadı. Teris baylanıs qadaǵalawdı ámelge asıradı, keyingi atqarılatuǵın jumıslar boyınsha usınıslar beredi, málimleme hám túsintiriwshi informaciyalarǵa turaqlı kirisiwdi ámelge asıradı. 3. Elektron sabaqlıqtıń oqıw informaciyaın usınıwında kompyuter vizuallastırıw múmkinshiliklerin engiziw talapları. Zamanagóy elektron qurallar múmkinshilikleri hám elektron sabaqlıqta oqıw informaciyaın kórsetiw sapasın analiz qılıwdı názerde tutadı. 4. Elektron sabaqlıq menen islewde tálim alıwshınıń intellektuallıq qábiletin rawajlandırıw talapları. Pikirlew, quramalı jaǵdaylarda ǵárezsiz qararlar qabıl ete alıw uqıpı, informaciyaǵa qayta islew boyınsha kónlikpelerdi qáliplestiriwdi názerde tutadı. 5. Elektron sabaqlıq -oqıw materialın kórsetiwdiń sistemalılıq hám funktsional baylanıslılıǵı talapların orınlawı kerek. 24 6. Elektron sabaqlıq -tálim beriwdiń tolıqlıǵı hám úzliksizligin támiyinlewi kerek. Elektron sabaqlıqlarǵa qoyılatuǵın didaktik talaplar menen stilistik talaplar tıǵız baylanıslı bolıp tabıladı. Stilistik talaplar elektron sabaqlıqqa mólsherlengen oqıw pániniń ayriqshalıǵı hám qásiyetlerin, onıń nizamlıqların izertlew usılların, informaciyaǵa qayta islewdiń zamanagóy usılların engiziw múmkinshiliklerin esapqa alıwdı názerde tutadı. Biziń pikirimizcha, arnawlı pánlerden jaratılatuǵın elektron sabaqlıq tómendegi stilistik talaplardı qanaatlandirıwı kerek: 1. Elektron sabaqlıq - oqıw materialın usınıwdıń túsinikli, obrazlı hám háreketli komponentleriniń óz-ara baylanıslılıǵına tayanǵan halda qurılısı kerek. 2. Elektron sabaqlıq oqıw materialın joqarı tártipli struktura kórinisinde támiyinlewi kerek. Pánleraro logikalıq óz-ara baylanıslılıq esapqa alınıwı kerek. 3. Elektron sabaqlıqta tálim alıwshına oqıw materialın basqıshpa-basqısh ózlestiriw ushın asırıw hár qıylı daǵı qadaǵalawlardı ámelge asırıw múmkinshiligi jaratılıwı kerek. Elektron sabaqlıqtı islep shıǵıw hám paydalanıwǵa qoyılǵan didaktik talaplardı esapqa alıw menen bir qatarda, onı jaratıwdıń tabıslılıǵı hám sapasına tásir etiwshi bir qatar psixologiyalıq talaplar da qóyıladı. Tómende elektron sabaqlıqqa qoyılatuǵın psixologiyalıq talaplar keltirilgen: 1. Elektron sabaqlıqta oqıw materialın kórsetiw tekǵana verbal, bálki kognitiv processtiń sensorlıq hám kórsetiw jaǵdaylarına da sáykes keliwi kerek. Elektron sabaqlıq qabıllaw, dıqqat, pikirlew, oyda sawlelendiriw, yad saqlaw sıyaqlı psixologiyalıq processleri qásiyetlerin esapqa alǵan halda islep shıǵilıwı kerek. 2. Elektron sabaqlıqtaǵı oqıw materialı tálim alıwshılardıń jasını, tayansh bilimlerin inabatqa alıp dúzilisi kerek. 3. Elektron sabaqlıq obrazlı hám logikalıq pikirlewdi rawajlandırıwǵa jóneltirilgen bolıwı kerek. Lekciya shınıǵıwlarında paydalaniletuǵın elektron sabaqlıqta oqıw materialların videotasvir, audio gúzetiw, animatsion rolikler menen illyustratsiyalash, quramalı 25 processler kórgezbesin jetkiziw, tekstlerdi grafiklı hám dawıslı vizuallastırıw múmkinshiligi menen támiyinleniwi kerek. Tájiriybe shınıǵıwlarında paydalaniletuǵın elektron sabaqlıq tálim alıwshın jumısqa tayarlaw, jumıstı baslaw, eksperiment islerdi (tájiriybeni) orınlaw, eksperimental nátiyjelerge qayta islew, tájiriybe jumısları nátiyjelerin tayarlaw, jumıstı qorǵaw ushın avtomatlastırıw qurallarına ıyelewi kerek. Bunday elektron sabaqlıqlar virtual tájiriybeler jaratatuǵın, tezlestirilgen hám páseytiwtirilgan waqıt masshtabında túrli processlerdi úyreniw imkaniyatın beretuǵın modellestiriwshi komponentlerge ıyelewi kerek. Tájiriybe jumıslarında tálim alıwshılardıń bilimleri, kónlikpeleri baqlaw ushın dúzilgen avtomatlastırıw da’stu’rlar bolıwı kerek. Ámeliy shınıǵıwlarda paydalaniletuǵın elektron sabaqlıq tálim alıwshına shınıǵıw teması, maqseti hám ótkerilish tártibi haqqında maǵlıwmat jetkiziwi; juwaptıń tuwrılıǵı yamasa nadurıslıǵı haqqında informaciya beriwi; hár bir tálim alıwshınıń bilimin baqlawı ; tapsırmalardıń zárúrli teoriyalıq materialı hám sheshiw usılın kórsetiw; «pedagog - sabaqlıq - tálim alıwshı» tártipotida teris baylanıstı ámelge asırıwı kerek. Elektron sabaqlıqtıń strukturası hám mazmunı oqıw materialın tereń úyreniwge qaratsh menen bir waqıtta úyrenilip atırǵan pánniń oqıw da’stu’rsına sáykes keliwi kerek. Tálim sisteması ushın jaratılatuǵın elektron sabaqlıq tómendegi ulıwma talaplardı qánaatlantirishi kerek: -elektron sabaqlıqtıń mazmunı hám quramı tálim standartınıń talaplarına sáykes keliwi kerek. -elektron sabaqlıq ózinde mashqalalı hám izertlew tapsırmalarınıń intelektual úyretiwshi sistemasına ıyelewi kerek. -elektron sabaqlıq oqıw iskerliginiń izlew, jıynaw, saqlaw, analiz, qayta islew sıyaqlı kórinislerdi avtomatlashtirishni; esaplawlardı, proektlestiriw hám konstruktsiyalashni, tájiriybe, eksperimentning nátiyjelerine qayta islewdi, qadaǵalaw tapsırmalardı, informaciyalı qayta islewdi avtomatlashtirishni ańlıwı kerek. 26 -elektron sabaqlıq quramalı ob'ektler (mashina, úskene, apparat, úskene hám x.) jumısınıń imitatsiyasın, hár qıylı daǵı processlerdi real, tezlestirilgen yamasa páseytiwtirilgan waqıt masshtabında ótiw quralların quramında saqlawı kerek. -elektron sabaqlıqtıń trening quralları - tálim alıwshın keleshektegi kásiplik iskerligine baylanıslı halda virtual ortalıqta tayarlawdı ámelge asırıw kerek. -elektron sabaqlıqta barlıq ámelge asırilatuǵın esaplawlar vizuallastırıwdıń ashıq sistemasına ıyelewi, ózgeriwshen uyreniletuǵın ob'ektler yamasa processlerdiń baylanıslılıǵı kórsetiw etiliwi kerek. Zamanagóy sabaqlıq mazmunın oqıwshı (student) lerde óziniń ózbek ha’m qaraqalpaq milletine tiyisliligin ańlap jetiwi, mámleketimizdiń si’rtqi’ hám ishki siyasati’na óziniń jaqlaytuǵi’nli’ǵi’n tárbiyalaw kerek. Bul degen sóz mámleketimizde g’a’rezsizlik jıllarında júz berip atırǵan social –ekonomikali’q reformalar, ruwxıy –ag’arti’wshi’li’q tarawdaǵı tabıslar sabaqlıqta óz ornın jeterlishe tabıwı kerekligin kórsetedi. Bul tekǵana social- gumanitar sikldag’i’ pánlerge, bálkim tábiyiy, matematika pánlerine de birdey tiyisli bolıp tabıladı. |
