Yurituvchi subyektlar faoliyatini rejalashtirish va byudjetlashtirish
Download 253.74 Kb. Pdf ko'rish
|
4-bob (3)
|
180 Tovar bozorida xo‘jalik yurituvchi subyekt ulushi (pul birligida) Mahsulot turi Ishlab chiqarish hajmi Bozorga chiqarilgan mahsulot Barcha ishlab chiqaruvchilar tomonidan bozorga chiqarilgan mahsulotlarning umumiy hajmi Bozorga yetkazib berilgan mahsulot ulushi, %da A 4500 4000 45800 8.7 V 5000 4500 98500 4.6 S 150 140 350 40.0 D 500 495 65000 0.8 6-§. Pul mablag‘lari byudjeti Pul mablag‘lari harakati xo‘jalik yurituvchi subyektning barcha mablag‘lari aylanmasining samarasini belgilovchi, unga ta’sir o‘tkazuvchi muhim ko‘rsatkich hisoblanadi. Bosh byudjetni ishlab chiqish jarayonida avval barcha davriy byudjetlar, xususan, kapital xarajatlar byudjeti, kutilayotgan foyda va zarar to‘g‘risidagi byudjetlar va shu kabilar tuzilganidan so‘ng pul mablag‘lari byudjeti tuziladi. Pul mablag‘lari byudjeti (yoki kutilayotgan pul aylanmalari) bu kelgusi davrda bo‘ladigan pul mablag‘lari tushumi va to‘lovlar rejasi bo‘lib, bosh byudjetda ko‘rsatilgan barcha kelgusi tadbirlar bilan bog‘liq pul aylanmalarini o‘z ichiga qamrab olgan. Umuman olganda, bu byudjet davr yakunidagi pul mablag‘lari byudjetida kutilayotgan yakuniy saldo va byudjet tuzilayotgan yilning har bir oyining moliyaviy holatini ko‘rsatadi. Ana shu byudjet ko‘rsatkichlari asosida, rahbar, o‘z xo‘jalik yurituvchi subyekti uchun eng ko‘p va eng kam pul mablag‘lari davrlarini rejalashtirishi mumkin. 181 Pul mablag‘lari hisobidagi katta saldo moliyaviy mablag‘lar to‘liq samara bilan ishlatilmaganligini bildiradi. Kichik saldo esa xo‘jalik yurituvchi subyekt o‘z vazifalari bo‘yicha to‘lovlarni amalga oshirishga qobil emasligini ko‘rsatishi mumkin. Shuning uchun, pul mablag‘larini rejalashtirishni puxta ishlab chiqish lozim. Pul mablag‘lari byudjeti ikki maqsadni ko‘zlaydi. Birinchidan, u kutilayotgan buxgalteriya balansini yakunlash uchun byudjet davri oxiriga pul mablag‘lari hisob raqamidagi yakuniy qoldiqni ko‘rsatadi. Va ikkinchidan, byudjet davri ichida har bir oyning yakuniga byudjet mablag‘lari qoldig‘ining istiqbolini belgilab, moliyaviy resurslarning ortiqchaligini yoki yetishmasligi davrlarini aniqlaydi. Birinchi maqsad umumiy byudjetni tayyorlash jarayonida bu byudjetning o‘rnini ko‘rsatsa, ikkinchi maqsad umumiy byudjetni biznes faoliyatining barcha turlarida zarur bo‘lgan moliyaviy mablag‘larni boshqarish quroli sifatida e’tirof etadi. Boshqacha qilib aytganda, pul mablag‘larisiz hech qanday biznes amalga oshmaydi. Pul mablag‘lari va to‘lanishi lozim bo‘lgan to‘lovlarning boshqa manbalari ham mavjud. Ko‘rib o‘tilgan misolda xo‘jalik yurituvchi subyektning keyingi yil uchun pul mablag‘larining asosini tovarlarni sotishdan tushgan tushum tashkil etmoqda. Aytish lozimki, sotuv vaqtida sotuvning 60 foizgacha bo‘lgan hajmi darhol to‘lash sharti bilan, sotuvning 2 foizidan esa tushum tushmaydi. Tovarlarni kredit hisobiga sotish hajmi 38 foizni tashkil etib, bu mablag‘lar keyingi oyda olinishi mumkin. Bu kabi barcha ma’lumotlar sotuv byudjetidan olinadi. Pul mablag‘lari byudjetini tayyorlashda xo‘jalik operatsiyalarining sodir bo‘lishi vaqtida emas, balki moliyaviy hisobotni tuzishning muhim tamoyili bo‘lgan amaldagi tushumlarning yoki pul mablag‘lari to‘lovining vaqtiga e’tibor qaratish lozim. Har bir xo‘jalik yurituvchi subyektda joriy holat to‘g‘risida oldingi tajribalar va rahbariyat qarorlari asosida kredit hisobiga sotuvdan kutilayotgan pul mablag‘larining tushumi (foiz hisobida) aniqlanadi. Xo‘jalik yurituvchi subyektning moddiy boyliklar sotib olish, 182 mehnatga haq to‘lash va boshqa xarajatlarni qoplash bo‘yicha to‘lov siyosatini ham hisobga olish zarur. Masalan, turli xildagi tijorat xarajatlari kabi ayrim xarajatlarning to‘lovi kredit hisobiga 30 va undan katta bo‘lgan muddatga, ko‘pgina hollarda mehnatga haq to‘lash xarajatlari ma’lum sabablarga ko‘ra uzoq muddatga cho‘zilmasligi lozim. Shuningdek, xarajatlarning ayrim moddalari, masalan amortizatsiya pul mablag‘larini talab qilmasligini hisobga olish kerak. Pul mablag‘lari byudjetining umumiy ko‘rinishi va ma’lumotlar manbai quyidagi jadvalda keltirilgan: Pul mablag‘i byudjetining elementlari Ma’lumotlar manbai Pul mablag‘lari tushumi: - naqd pulga sotuvdan Sotuv byudjeti (naqdga) - kreditga sotuvdan Sotuv byudjeti (kreditga) - boshqa aktivlar sotuvidan Foyda va zararlar to‘g‘risidagi prognoz hisoboti - olingan qarzlar Oldingi oylarning pul mablag‘lari byudjeti Pul mablag‘lari to‘lovi: - asosiy materiallar uchun Xarid byudjeti - yordamchi materiallar uchun Umum ishlab chiqarish xarajatlari va materiallar xaridi byudjetlari - to‘g‘ri mehnat xarajatlariga Ish haqi byudjeti - umum ishlab chiqarish xarajatlariga (UICHX) UICHX byudjeti - tijorat xarajatlariga Tijorat xarajatlari byudjeti - umumiy va ma’muriy xarajatlar uchun Umumiy va ma’muriy xarajatlar byudjeti - kapital xarajatlar uchun Kapital xarajatlar byudjeti - foyda solig‘i to‘lovi uchun «Moliyaviy natijalar» to‘g‘risidagi hisobot - foizlar bo‘yicha to‘lovlar uchun Foyda va zararlar to‘g‘risidagi prognoz hisoboti - qarzlarning qaytarilishiga Kredit shartnomalari Pul mablag‘lari byudjetini tuzish bo‘yicha illyustrativ misol. Xo‘jalik yurituvchi subyektda jami 5 operator ishlaydi. Ularning har biri bir oyda 160 soatdan ishlaydi. Bulardan tashqari yana quyidagi ma’lumotlar mavjud: 183 (pul birligida) joriy yil, haqiqiysi kelgusi yilga prognoz noyabr dekabr yanvar fevral mart Sotuv hajmi 25 400 35 000 25 000 20 000 40 000 Tijorat xarajatlari 4 500 5 000 4 000 4 000 5 000 Umumiy va ma’muriy boshqaruv xarajatlari 7 500 8 000 8 000 7 000 7 500 Material xarajatlari 2500 3500 2500 2500 4000 Umumishlab chiqarish xarajatlari 3200 3500 3000 2500 3500 Qo‘shimcha quyidagi ma’lumotlar mavjud: 1. Xo‘jalik yurituvchi subyekt 12 000 p.b.da bank krediti olgan. 2. Yillik bank foizi 12% (foiz har oyda to‘lanadi). 3. Kreditning 2000 p.b. kelgusi yilda to‘lanishi (fevralda) kerak. 4. Joriy yilning foyda solig‘i summasi 4550 p.b. va u 15 martda to‘lanishi kerak bo‘ladi. 5. Xodimlarning bir soatlik ish haqi miqdori 8.50 p.b. (har biriniki). Pul tushumlari rejasi quyidagicha: 1. Sotuv hajmining 60 foizi birdan kelib tushadi. 2. 30 foizi sotilgandan keyingi birinchi oy mobaynida kelib tushadi. 3. 10 foizi sotilgandan keyingi ikkinchi oy davomida kelib tushadi. 4. Materiallar to‘lovi ular kelib tushgan oyda to‘lanadi. 5. Tijorat va boshqa barcha xarajatlar kelgusi oyda to‘lanadi. Download 253.74 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|