Yurituvchi subyektlar faoliyatini rejalashtirish va byudjetlashtirish

B
o
sh (
a
so
siy
) budj
et
 
S
ot
uv by
udj
et
i 
Is
hl
ab c
hi
qa
ri
sh budj
et
i 
U
mu
miy
v
a ma
’mu
riy
b
o
sh
q
ar
u
v
x
ar
aja
tla
ri 
budj
et
i 
U
m
um
i
shl
ab c
hi
qa
ri
sh 
x
ar
aj
at
lar
i b
udj
et
i 
M
eh
n
at
s
ar
fl
ar
i b
u
d
jet
i 
M
at
er
ial
, x
om
as
hy
o x
ar
idi
budj
et
i 
K
ap
ita
l q
o
‘y
ilma
x
ar
aja
tla
ri b
u
d
je
ti
T
ijo
ra
t x
ar
aja
tla
ri 
budj
et
i 
P
u
l ma
b
la
g
‘i o
q
imi 
budj
et
i 
B
u
d
je
tli
b
u
x
g
alte
riy
a 
b
al
an
si
F
o
y
d
a v
a z
ar
ar
lar
to‘
g
‘r
is
ida
g
i pr
og
noz
hi
sobot
i 
S
o
tila
d
ig
an
ma
h
su
lo
t 
ta
nna
rx
i pr
og
noz
i 
O
p
era
ti
v
 budj
et
 
M
ol
iyavi
y
 budj
et
 

---

171 
Byudjet turlariga 
misollar 
1-misol 
AVTOXO‘JALIK
Bayramni o‘tkazish daromadlari va xarajatlari
BYUDJETI
(pul birligida) 
Byudjetning daromad manbalari: 
1 Muassasalar ajratmalari 
50 000 
2 Kasaba uyushmasi jamg‘armasidan ajratma 
20 000 
3 Xo‘jalik yurituvchi subyektning maxsus 
jamg‘armasidan ajratma 
 
15 000 
byudjet daromadining jami 
85 000 
 
Xarajatlar byudjeti 
1 San’atkorlar guruhi uchun 
5 000 
2 Salqin ichimliklar uchun 
15 000 
3 Issiq ovqat (osh-palov) uchun 
25 000 
4 Non, ko‘katlar xaridi uchun 
1 000 
5 Mukofotlar uchun 
10 000 
6 Shirinliklar va meva-chevalar xaridiga 
5 000 
byudjet xarajatlarining jami 
75 000 
Daromadlarning xarajatlardan oshishi 
10 000 

---

172 
2-misol 
MEHMONXONA 
Yil davomida xonalarning mijozlar bilan band bo‘lish
BYUDJETI 
Oylar 
Rejalashtirilgan bandlik
 
1 o‘rinlik 
(30 dona) 
 
2 o‘rinli 
(50 dona) 
Kichik 
appartament 
 (5 dona) 
 
Luks 
(5 dona) 
soni 
ulushi 
(foizda) 
soni 
ulushi 
(foizda) 
soni 
ulushi 
(foizda) 
soni 
ulushi 
(foizda) 
yanvar 
10 
33,3 
20 
40,0 
2 
40,0 
1 
20,0 
fevral 
12 
40,0 
24 
48,0 
2 
40,0 
1 
20,0 
mart 
15 
500 
28 
56,0 
3 
60,0 
2 
40,0 
aprel 
18 
60,0 
35 
70,0 
4 
80,0 
4 
80,0 
may 
20 
66,7 
40 
80,0 
4 
80,0 
3 
60,0 
iyun 
28 
93,3 
48 
96,0 
5 
100 
5 
100 
iyul 
30 
100 
50 
100 
5 
100 
5 
100 
avgust 
30 
100 
50 
100 
5 
100 
5 
100 
sentabr 
29 
96,7 
45 
90,0 
4 
80,0 
5 
100 
oktabr 
25 
83,3 
40 
80,0 
3 
60,0 
4 
80,0 
noyabr 
20 
66,7 
35 
70,0 
2 
40,0 
3 
60,0 
dekabr 
15 
50,0 
30 
60,0 
1 
20,0 
1 
20,0 
 
! 
1-misolda barcha ma’lumotlar pul birligida tuzilgan bo‘lsa, 
2-misoldagi budjet ma’lumotlari natural ko‘rsatkichlarda - son 
va foizda tuzilgan 

---

173 
4-§. Moslashuvchan va statik byudjet, ularni tuzish asoslari 
Yuqorida qayd qilinganidek byudjetlar oldiga qo‘yilgan maqsad va 
vazifalariga muvofiq bir necha turlarga bo‘ladi. Shular orasida 
amaliyotda, xususan boshqaruv hisobini tashkil qilishda moslashuvchan 
va statik turlaridan ham foydalaniladi. 
Statik byudjet ortiqcha hisob-kitoblarsiz xo‘jalik yurituvchi 
subyektning faolligini baholash imkonini beradi. Unda faoliyat turidan 
olinishi mo‘ljallanayotgan daromadlar va shu daromadga erishish 
bo‘yicha kutilayotgan xarajatlar rejalashtiriladi hamda rejalashtirilgan 
ko‘rsatkichlarning haqiqiy bajarilishi bilan taqqoslanishi ko‘rsatiladi. 
Byudjetning bu turi xo‘jalik yurituvchi subyekt moliyaviy 
natijalarining ma’lum bir hisobot davri nihoyasi bo‘yicha bajarilishini 
ifodalaydi hamda pul va foiz nisbatlaridagi ko‘rsatkichlarning mutlaq 
raqamlarini taqqoslashga imkon beradi. 
Statik byudjet ko‘rsatkichlarini moslashuvchan byudjet 
ko‘rsatkichlari bilan taqqoslashda sotishning haqiqiy hajmi e’tiborga 
olinmaydi, ya’ni natijalarning faqatgina qiyosiy tahlili keltiriladi 
(jadval). 
Jadval ma’lumotlarini dastlabki tahlil qilishning o‘zida ko‘rinib 
turibdiki, xo‘jalik yurituvchi subyektning statik byudjetida 
rejalashtirilgan ko‘rsatkichlar ichida sotishdan tushgan tushum miqdori 
oshgan, foyda miqdori ham rejaga nisbatan ko‘paygan. Lekin, shu bilan 
bir qatorda ishlab chiqarish xarajatlari miqdori ham, shuningdek davr 
xarajatlari xajmi ham rejaga nisbatan oshgan. Jadval ma’lumotlari esa 
o‘z-o‘zidan ko‘rinib turibdiki – statik byudjet xo‘jalik yurituvchi 
subyekt faoliyati to‘g‘risida dastlabki, ya’ni umumiy tasavvurlarga ega 
bo‘lish imkoniyatini yaratadi. Shu bilan birga barcha ko‘rsatkichlardagi 
o‘zgarishlarga qaysi omillar ta’sir qilgan, qanaqangi foydalanilmay 
qolgan imkoniyatlar mavjud yoki qaysi resurslarni qo‘ldan boy berdik, 
degan o‘rinli savollarga javob olish uchun tahliliy ishlarimizni 
chuqurlashtirishimiz kerak bo‘ladi. 
 

---

174 
Xo‘jalik yurituvchi subyektining statik byudjeti  
(pul birligida)