Yusupova sh. K
Download 1.16 Mb. Pdf ko'rish
|
Qandli diabet. Oquv qollanma. Yusupova Sh.Q. 6a84126393d9c873b8540a8259056f85
- Bu sahifa navigatsiya:
- Qandli diabetning alohida turlari 19 β hujayra vazifasining irsiy buzilishi
|
Gestatsion qandli diabet
MKBda QD quyidagi ruknlarga mos keladi. Ye10 Insulinga bog’liq QD (QD 1- turi ). E11 Insulinga bog’liq bo’lmaganQD (QD 2 -turi). Ye13 QDning aniqlangan boshqa shakllari. E14 Aniqlanmagan QD. O24 Homiladorlikdagi QD. Qandli diabetning alohida turlari 19 β hujayra vazifasining irsiy buzilishi MODY1 74 nafar oila ahzosida aniqlangan (R-W oila) kelib chiqishi nemis millatiga mansub bo’lib, 1861 yili Michigan shtatiga (AQSH) immigratsiya qilingan. 1958 yili bu oila ahzolarining to’liq tekshirilishi boshlangan. 1996 yilda ularda jigar va oshqozon osti bezi β-hujayrasida ekspressiyalanuvchi yadroning transkriptsiya omili genining nonsens- mutatsiyaning irsiy nuqsoni aniqlangan. Bu gen 20-xromosomada joylashgan bo’lib, gepatotsit -4 α (HNF-4α) yadro omili geni deb nom olgan. Uning mutatsiya guruhiga juda kam uchraydigan MODY kiradi, bu gen ta’sir mexanizmi esa glyukozaga indutsirlangan insulin sekretsiyasiga ta’siri nomahlumligicha qolmoqda. β hujayra vazifasi pasayadi, bemorlarda idiopatik qandli diabet 2-turi uchun xos surunkali asoratlar rivojlanadi. Insulinoterapiya ko’pincha bunday bemorlar hayot sifatini yaxshilaydi. MODY2 birinchi bo’lib frantsuz oilalarida aniqlangan, ammo har xil etnik guruhlarda va irqlarda uchraydi. 7 – xromosomada joylashgan glyukokinaza genida 26dan ortiq mutatsiyalar aniqlangan. Glyukozaga nisbatan glyukokinaza sezuvchanligining kamayishi y e ngil qandli diabetga sabab bo’ladi. β-hujayralarida glyukokinaza glyukoza sezuvchanlikda muxim rol o’ynaydi, aynan shu fermentning faolligi insulin sekretsiyasini stimullovchi glyukozaning plazmada eng kichik miqdorini aniqlab beradi. Yuzaga kelgan bir necha mutatsiya ferment faoliyatini to’liq blokirOvqa qiladi, boshqalari – uning faolligini bir qancha kamaytiradi. MODY ning boshqa hamma shakllaridan farqli glyukokinaza genining faqat bitta alleli ( geterozigota) mutatsiyasida qandli diabet yaxshi sifatli kechadi: surunkali asoratlar mavjud bo’lmaydi, kasallik parhez bilan kompensatsiyalanadi va bemorlar insulinoterapiga muhtoj bo’lmaydi. Kam holatlarda glyukokinaza genining har ikkala allelining avloddan avlodga o’tishi tug’ilishi bilan absolyut insulin y e tishmovchiligi (noimmun genezi) va qandli diabetda muhim ahamiyatga ega. MODY3 sababi 12- xromosomada joylashgan HNF- 1α genining turli darajadagi mutatsiyasi hisoblanadi. Yevropada bu MODY ning keng tarqalgan shakli sanaladi. 20 HNF- 4α, HNF-1α singari nafaqat jigarda, balki β hujayrada ham sintezlanadi, glyukoza bilan indutsirlangan insulin sekretsiyasida uning roli nomahlumligicha qolmoqda. Qandli diabet 2-turi bemorlaridan farqli MODY3 bemorlarida insulin rezistenligi mavjud emas, ammo qolgan ikki kasallik bir xil kechadi (mikroangiopatiya rivojlanadi, bemorlar vaqt o’tishi bilan peroral dori vositalarini boshqarmay qo’yadi). Kasallikning erta bosqichlarida sulg’fanilmochevina unumlariga nisbatan insulin reaktsiyasi kuchaygan bo’ladi. MODY5 dastlab yapon oilasi ahzolarida HNF- 1β geni mutatsiyasi tashuvchilarida aniqlangan. HNF- 1α bilan bu gen mahsuloti pankreatik orolchali hujayralarda genlar ekspressiyani boshqaradi. HNF- 1β geni mutatsiyasi insulinoterapiyaga ehtiyoj tug’ilishi bilan taraqqiy etuvchi MODYning o’rtacha og’irlikdagi shakliga sabab bo’ladi va qandli diabetning og’ir asoratlari rivojlanadi. Hali qandli diabet boshlanmay turib nefropatiya (buyrak patologiyasi tug’ma bo’lishi mumkin) qayd qilinadi. SHuning uchun u HNF- 1 β tanqisligi oqibati ham bo’lishi mumkin, normada u katta miqdorda buyrakda sintezlanadi. MODY6 MODY4 ga o’xshash angcha yengil shakli, neuroD10020 transkriptsiyasini kodlovchi orolcha omili hisoblanadi. I’F-1 singari bu omil insulin geni va β hujayrasining boshqa genlari ekspressiyasini boshqarishda muhim ahamiyat kasb etadi. Pankreatik orolchada sintezlanuvchi transkriptsiyaning boshqa omillari geni nuqsonlarini izlash geterozigot mutatsiyani aniqlashga olib keladi, shunday omillarning kodlovchi ko’plab (ISL-1, ‘AX-6 va ‘AX-4) katta miq dordagi β- hujayraning geterozigot mutatsiyalari bilan qandli diabet kech boshlangan bemorlarda moddalar almashinuvini boshqarish uchun bu hujayrlarning normal faoliyati zarurligini ko’rsatdi. Hatto glyukozaga nisbatan insulin reaktsiyasining o’rtacha buzilishi giperglikemiyaga olib kelishi mumkin. Download 1.16 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|