Yusupova sh. K

---

1 
YUSUPOVA SH.K
 
 
 
 
 
 
 
 
 
QANDLI DIABET
 
 
 
 
 
O’QUV QO’LLANMA
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Andijon-2020
 

---

2 

---

3 
YUSUPOVA SH.K
 
 
 
 
 
 
 
 
 
QANDLI DIABET
 
 
 
 
 
O’QUV QO’LLANMA
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Andijon-2020
 

---

4 
Tuzuvchi:
 
 
Yusupova SH.K. 
- gospital terapiya va endokrinologiya
kafedrasi mudiri, t.f.n., dotsent
Takrizchilar :
 
 
Z F.A.Xaydarova 
- Yo.X.To’rakulov nomidagi Respublika
Ixtisoslashtirilgan
endokrinologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi direktor urinbosari: 
Z.S. Salaxitdinov 
- ADTI 1-UASH tayyorlash kafedrasi mudiri
professor
O’quv qo’llanma ADTI Markaziy uslubiy xayhatida muhokama qilindi.
― 
‖ 
2020 y 
№ 
bayonnoma
O’quv 
qo’llanma 
ADTI 
Oliy 
tahlim 
muassasasi 
kengashida 
tasdiqlandi.
― 
‖ 
2020 y 
№ 
bayonnoma
Kengash kotibasi, dotsent 
X.A.Xusanova
 

---

5 
MUNDARIJA 
Oshqozon osti bezi orolcha aparati kasalliklari ............................................. 4 
Qandli diabet ................................................................................................ 15 
Qandli diabetning o’tkir asoratlari ................................................................ 58 
Gipoglikemik koma ....................................................................................... 58 
Ketoatsidotik koma… ................................................................................. 63 
Qandli diabetning surunkali asoratlari. Diabetik retinopatiya… ................. 72 
Diabetik nefropatiya ................................................................................ 74 
Testlar… ....................................................................................................... 83 
Ziddiyatli masalalar ....................................................................................101 
Qisqartmalar ............................................................................................... 104 
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati ........................................................... 105 

---

6 
OSHQOZON OSTI BEZINING OROLCHA APPARATI 
KASALLIKLARI 
Oshqozonosti bezining orolcha apparati anatomiyasi va fiziologiyasi Oshqozon osti 
bezi (lotincha ‘ancreas) –turli gormonlar (endokrin qism) va fermentlar sintezlovchi 
bez bo’lib, (ekzokrin qism) retroperitoneal joylashgan toq a’zo. Oshqozon osti bezi 
qorin bo’shlig’ida joylashgan mehda ortida 1–2–bel umurtqa pog’onasi ro’parasida 
joylashadi. Uning o’rtacha hajmi 80–100g, uzunligi 14–18 sm, kengligi 3–9 sm,
qalinligi 2–3 sm ni 
tashkil qiladi. 
Bez 
yupqa 
biriktiruvchi 
to’qima 
kapsulasiga ega bo’lib, tashqi tomondan 
qorin parda bilan 
qoplangan. U bosh, tana,dumdan iborat. 
Oshqozon osti bezining endokrin 
qismi oshqozon osti bezining ekzokrin 
parenximasida diffuz tarqalgan Langergans shoxchalaridan iborat. SHoxchalar diametri 
50 mkm dan to 400 mkm (shoxchalarning ko’p qismi 200 mkm) gacha boradi. Katta 
odam oshqozon osti bezida taxminan 1 mln shoxchalar jamlangan. 
Rivojlanish jarayoni boshida insulyar apparat oshqozon osti bezining katta qismini 
tashkil qiladi. Embrionda 20 sm uzunlikdagi insulyar apparat va mezenxima vazni 
bezning 2/3 qisimini tashkil qiladi, yahni bu qism oshqozon osti bezining endokrin qismi 
xisoblanadi. Tug’ilgandan keyin o’sish jarayonida keksalarda 1-1,5 % kamayib inkretor 
qism 30% ni tashkil qiladi. 
Tug’ilgandan keyin bolalarda bez vaznining sezilarli katta foizini tashkil qiluvchi 
biriktiruvchi to’qimani sekin asta jipslashtirib, ekzokrin apparati rivojlanib. Faqat bola 
hayotining 2- yilda oshqozon osti bezining gistologik tuzilishi kattalarnikiga o’xshash 
bo’ladi. 

---

7 
Bolalarda oshqozon osti bezi rivojlanish xususiyatlari tug’ilgandan keyin ekzokrin 
qismning nisbiy yetilmaganligi va faoliyat ko’rsatayotgan endokrin apparatining kuchli 
erta rivojlanishinidir. 
Bezning qon ta’minotini old va orqa yuqori pastki hamda pastki pankreat-
duodenal arteriyalar, shuningdek, taloq arteriyasining pankreatik tarmoqlari amalga 
oshiradi. Ularda qon oqimi bezning ekzokrin qismiga nisbatan 5-10 marta yuqori bo’ladi.
Qon aylanishi glyukagon sekretsiyalovchi 
α hujayralari tomonidan glyukagon 
sekretsiyasini tormozlash uchun insulinni orolcha periferiyasiga tushishiga 
mo’ljallangan. Vena qon oqimi taloq orqali yuqori va pastki, shuningdek, chap qorincha 
venasidan o’tadi. 
Bolalarda oshqozon osti bezining limfatik tizimi hech qanday anatomik xususiyatga ega 
emas. Bu tugunlardan limfa oshqozon, jigar, o’t pufagi, katta charvi, paraaortal tugun va 
boshqa organlarning limfa tizimiga tushishi mumkin. Oshqozon osti bezi 
innervatsiyasini parasimpatik va simpatik tolalar amalga oshiradi. 
Langergans oroli quyidagi hujayra turlarida ; 
A(£), B(β), D(δ), P(γ), F yoki RR da 
berilgan. A(£) hujayralar orolchadagi hujayralarning tarkibidan 20-25 %ni tashkil etgan 
bo’lib, glyukagon ishlab chiqaradi. Orolning asosiy (75-80 %) tarkibini insulin sintezi 
va deponirlash 
vazifasini bajaruvchi V (β)- hujayralar tashkil qiladi. (δ) hujayralar 
ko’plab bezlar faoliyatini tormozlovchi somatostatin sekretsiyasini amalga 
oshiradi.Undan tashqari, oshqozon osti bezida o’zlarining sekretsiya granulalari kabi 
farqli xususiyatlariga ega bo’lgan RR-hujayralar mavjud. Ular pankreatik polipeptid 
manbai (oshqozon osti bezini funktsiyasini susaytiradi va mehda soki sekretsiyasini 
stimullaydi) hisoblanadi.