Z. A. Ilhomov Davlat tushunchasi va uning xususiyatlari, vazifalari

Ikkinchi jahon urushidan so'ng Markaziy Osiyo xalqlarining qadimgi tarixini o'rganish maqsadida yirik arxeologik ekspeditsiya guruhlari tashkil etildi. Keyingi yillarda respublikamizning taniqli arxeolog olimlari A.Asqarov, O.Islomov, A.R.Muhammadjonov, Ye.V.Rtveladze, T.Shirinov va boshqalar yetakchiligidagi tadqiqotchilar O'zbekiston qadimgi tarixini o'rgandilar. Ular tomonidan qator ilmiy, ommabop o'quv qo'llanmalar yaratildi. Bular orasida A.Asqarovning "Buxoroning ibtidoiy davr tarixidan lavhalar" (T.Fan. 19736), "Sopollitepa" (T-1973), O.Islomovning "Peshchera Machay" (T-1975), "Obishirskaya kultura" (T-1980), Ye.V.Rtveladze, A.X.Saidov va Yu.V.Abdullaevning "Qadimgi O'zbekiston sivilizatsiyasi: davlatchilik va huquq tarixidan lavhalar" (T-2001) kabi asarlari alohida o'rin tutadi.

• Ikkinchi jahon urushidan so'ng Markaziy Osiyo xalqlarining qadimgi tarixini o'rganish maqsadida yirik arxeologik ekspeditsiya guruhlari tashkil etildi. Keyingi yillarda respublikamizning taniqli arxeolog olimlari A.Asqarov, O.Islomov, A.R.Muhammadjonov, Ye.V.Rtveladze, T.Shirinov va boshqalar yetakchiligidagi tadqiqotchilar O'zbekiston qadimgi tarixini o'rgandilar. Ular tomonidan qator ilmiy, ommabop o'quv qo'llanmalar yaratildi. Bular orasida A.Asqarovning "Buxoroning ibtidoiy davr tarixidan lavhalar" (T.Fan. 19736), "Sopollitepa" (T-1973), O.Islomovning "Peshchera Machay" (T-1975), "Obishirskaya kultura" (T-1980), Ye.V.Rtveladze, A.X.Saidov va Yu.V.Abdullaevning "Qadimgi O'zbekiston sivilizatsiyasi: davlatchilik va huquq tarixidan lavhalar" (T-2001) kabi asarlari alohida o'rin tutadi.
• Qadimshunoslarning ko„plab topilmalariga, "Avesto" va boshqa yozma manbalarga tayanib aytish mumkinki, mil.av. I ming yillikning birinchi yarmida, aniqrog’i taxminan 2700 yil ilgari Markaziy Osiyoda Katta Xorazm, Baqtriya, so’ng Sug’diyona, Marg’iyona deb ataluvchi davlat tuzilmalari paydo bo’ladi.
• Davlat, davlatchilik o’z mohiyati bilan insonlarning dolzarb talablarini, tub ehtiyojlarini amalga oshirishga, ularning huquqlarini ximoya qilishga, jamiyatda barqarorlik o’rnatish va uni saqlashga mo’ljallangan dargoh, u muayyan jamoa, elat, xalq tomonidan tashkil etilgan maxsus guruh bo’lib, uning ma'lum huquqlarga ega bo’lgan vakillari mavjud. Davlat siyosiy tashkilot sifatida jamiyatni uyushtiradi, hokimiyat bilan xalqni uyg’unlashtirishga harakat qiladi. Bir faylasuf-davlatni barpo qilishdan maqsad odamlarga jannat yaratish emas, balki jamiyatda do’zax bo’lishiga yo’l qo’ymaslikdir, degan ekan. Balki alloma qaqdir. Chunki jamiyatda barqarorlik bo’lsa, odamlar farovon hayotni o’z mehnatlari bilan yaratadilar.
• "Avesto" kitobidagi va boshqa ma'lumotlarga ko’ra, qadimda, Taxminan bundan 3-3,5 ming yil muqaddam O’rta Osiyo jamiyati alohida yirik oilalardan tashkil topgan ekan. Urug’ jamoasi (vis) yerga egalik qilgan, bir nechta bir-biriga yaqin bo’lgan urug’lar qabilaga birlashgan. Nisbatan yirik qabilalar esa muayyan hududda birgalashib yashaganlar. Bu birlashma dahyu degan nom olgan.