Z. A. Sulaymonova, D. A. Hazratova, S. A. Karomatov

§ 15. DISPERS SISTEMALARDIN BARQARORLIG’I HAM
KOAGULYATSIYA
Tayansh sóz hám sóz dizbegiler: Kolloidlarning koagulyatsiyasi, liofil kolloidlarning koagulyatsiyasi, zolga elektrolit qosıw menen payda bolatuǵın koagulyatsiya, kolloidlarning turaqlılıǵın hám koagulyatsiyasi haqqında fizikalıq teoriya.
Element kolloid jaǵdayǵa ótkeninde onıń sırtı júdá artıp ketiwi haqqında joqarıda aytıp ótildi. Sol sebepli kolloid eritpelerde dispers faza menen dispersion ortalıq ortasında shegara bettiń potencial energiyası úlken boladı. Erkin minimumǵa ıntıladı degen principke muwapıq, kolloid eritpe fazalar ortasındaǵı sirt energiyanı azayıwǵa ıntıladı. Usınıń sebepinen kolloid bóleksheler irilesip ulıwma betti azaytadı. Kolloid eritpe bóleksheleriniń bir-birimenen qosılıp, irilew hádiysesi koagulyatsiya (koagullanish) dep ataladı. Irilengen bóleksheler salmaqlıq kúshi tásiri astında eritpediń joqarı bólimlerinen tómen bólimlerine tusha baslaydı, aqır-aqıbetde bóleksheler eritpeden ajraladi`. Óz-ózinshe bolatuǵın koagulyatsiya talay uzaq waqıt dawam etedi. Koagulyatsiyani túrli qurallar járdeminde tezletiw múmkin.
Koagulyatsiya úsh qıylı jol menen: zolga elektrolit qosıw, zolga basqa kolloid qosıw hám zolni qızdırıw jolı menen tezlestiredi. Liofil kolloidlarning koagulyatsiyasi Liofil (suwdaǵı kolloidlarda - gidrofil) kolloidlarning koagulyatsiyasi óziniń bir neshe qásiyetleri menen liofob kolloidlar koagulyatsiyasidan parq etedi. Gidrofil kolloid gidrofob kolloidga qaraǵanda elektrolitlar tásirine kem
92
Beriledi. 1 l gidrofob kolloidni cho'ktirish ushın bir neshe millimol elektrolit sarp etiw etilse etarli, lekin bir litr gidrofil kolloidni cho'ktirish ushın bir neshe buyım elektrolit kerek boladı. Bul waqıtta elektrolitning tek bir ǵana ionı emes, balk eki ionı da koagulyatsiya ushın xızmet etedi. Ulıwma gidrofil kolloidlarni turaqlılıǵın eki omilga baylanıslı : birinshi faktor - kolloid bólekshediń elektr zaryadı ; ekinshi faktor - kolloid bólekshediń sol'vat qabat menen oralǵanlıǵı.
Sonday eken, bul halda koagulyatsiyani ámelge asırıw ushın kolloidni zaryadsızlash hám sol'vat qabıqtı buzıw zárúr boladı. Bunı ámelge asırıw ushın aldın kolloidga elektrolit qosıp, onı neytral jaǵdayǵa keltiriledi; bul halda shókpe payda bolmaydı (yaǵnıy koagulyatsiya procesi bolmaydı ); keyininen sol'vat qabıqtı emirish ushın spirt, atseton yamasa tannin sıyaqlı elementlar qosıladı tek sonnan keyin ǵana liofil kolloid shókpege túsiwi múmkin.
Gidrofil kolloidlarning koagulyatsiyasi sol tárzde júz bolıwı da múmkin; shókpege túsken liofil zol qosımsha erituvchi qosılganida qaytaldan eritpe jaǵdayına aylanadı. Lekin beloklardan kelip shıqqan birpara liofil kolloidlardan shókpege túsken belok qayta erimasligi múmkin.