Z. A. Sulaymonova, D. A. Hazratova, S. A. Karomatov

Bunday koagulyatsiya qaytmas koagulyatsiya dep júritiledi.
Zolga elektrolit qosıw menen payda bolatuǵın koagulyatsiya Kolloid ximiya salasında daslep islegen ilimpazlar Sel'mi, Grem hám Faradey metallardıń gidrozollariga elektrolit qosılganida koagulyatsiya júz beriwin baqlaǵanlar. Faradey bul hádiyseni altın gidrozolida kuzatdi. Elektrolit qosılǵanda payda bolatuǵın koagulyatsiyani jetilisken úyreniw tómendegi juwmaqlarǵa alıp keldi:
1. Eger kolloid eritpege hár qanday elektrolitdan jetkilikli muǵdarda qosılsa, koagulyatsiya júz boladı. Koagulyatsiya júz bergenligin tikkeley kóriw múmkin bolsa, ol ashıq koagulyatsiya, kóriw múmkin bolmasa, jasırın koagulyatsiya dep ataladı.
93
2. Ashıq koagulyatsiya bolıwı ushın elektrolit konsentraciyası koagulyatsiya konsentraciyası (koagulyatsiya shegarası ) ma`nisinen artıq bolıwı kerek.
3. Koagulyatsiyaga elektrolitning tek bir ionı (kolloid bólekshe zaryadına keri zaryadlı ionı ) sebep boladı. Oń zaryadlı kolloidlar anionlar tásirinen, teris zaryadlı kolloidlar bolsa kationlar tásirinen koagulyatsiyalanadi.
4. Áyne kolloidning koagulyatsiya shegarası birinshi náwbette koagulyatsiyalayotgan ion valentligiga baylanıslı boladı. iondıń valentligi úlken bolsa, onıń koagulyatsiyalash ózgesheligi de kúshli boladı. Tájiriybe kórsetiwishe, eger bir valentli kationning koagulyatsiyalash ózgeshelikin 1 desek, eki valentli kationniki shama menen 70, úsh valentli kationniki bolsa shama menen 550 boladı. Elektrolitning koagulyatsiya konsentraciyası (koagulyatsiya shegarası ) 1 litr zolga qosılǵan elektrolitning milli buyım muǵdarları menen ańlatıladı. 1-kestede As2 S3 hám Fe (OH) 3 gidrozollarini koagulyatsiyalovchi elektrolitlarning konsentraciyaları kórsetilgen.
4-keste
As2 S3 zolini (konsentraciyası 1, 86 g/l) hám Fe (OH) 3 zolini (konsentraciyası 0, 823 g/l) koagulyatsiyalovchi elektrolitlar konsentraciyası

94

Shul'tse hám Gardi elektrolit ionınıń valentligi menen onıń koagulyatsiyalash kúshi arasındaǵı baylanıslılıqtı anıqladilar. Shul'tse-Gardi qaǵıydası dep atalatuǵın bul baylanıslılıq tómendegishe tariyplanadi:koagulyatsiyalovchi iondıń valentligi qansha úlken bolsa, onıń koagulyatsiyalash kúshi sonsha kóp hám koagulyatsiya konsentraciyası sonsha kem boladı. Bul qaǵıyda strukturalıq xarakterge iye; mısalı, birpara valentli organikalıq tiykarlar ionlarınıń (morfin ionı hám basqa ionlardıń ) koagulyatsiyalash tásiri eki valentli ionlarnikidan joqarı boladı ; birdey ionlar (mısalı, NO3-) menen birikkan Li-, Na+, K+, Rb+, Cs+ kationlarning teris kolloidlarni koagulyatsiyalash tásiri tómendegi tártipte ózgeredi:
Cs+>Rb+>NH4 +>K+>Na+>Li+ Cl, Br, NO3, J
ionlardıń oń kolloidlarni koagulyatsiyalash tásiri (kation birdey bolǵanında ):
Cl> Br> NO3 > J
qatarǵa muwapıq keledi. Bul sıyaqlı qatarlar kolloid ximiyada liotrop qatarlar dep ataladı. Ilgeri kolloid eritpege elektrolit qosılǵanda kolloid bólekshelerdiń zaryadı nolge teń bolıp qaladı dep shama menen oylainar edi. Lekin Povis hám Ellis tekseriwleriniń kórsetiwishe, bul juwmaq tájiriybede tastıyıqlanmadi. Povis koagulyatsiya júz bolıwı ushın granulaning zaryadı hám dzeta-potencialı putkinley nolge teń bolıwı shárt emesligin As2 S3 zoli mısalında kórsetdi;
95
Dzeta-potencial málim mániske iye bolǵanda da koagulyatsiya vujudga keleberedi. Zol sezilerli tezlik menen koagulyatsiyalana baslaǵan waqıttaǵı dzeta-potencial kritik dzeta-potencial dep ataladı. Kópshilik zollar ushın kriti dzeta-potencialdıń ma`nisi 25-30 millivol'tga teń. Kóbinese, dzetapotentsialning ma`nisi koagulyatsiya waqtında 70 mv den 30 -25 mv ge shekem pasayadi. Lekin dzeta-potencialdıń tómenlewi koagulyatsiyaning tiykarǵı sebebi emes: geyde dzeta-potencial koagulyatsiya waqtında kem ózgeredi. Koagulyatsiya hám dzeta potencial
Kollid eritpelerdiń turaqlı bolıwına sebep mınada, olardıń barlıq bóleksheleri birdey zaryadlı boladı. Kolloid eritpege elektrolit qosılǵanda kolloid bóleksheler keri zaryadlı ionlar menen neytrallanıp, óz zaryadların joǵatadı. Gardining pikrine qaraǵanda kolloid bólekshelerdiń zaryadı bul waqıtta nolge teń bolıp qalıwı kerek. Lekin Povis hám Ellis tekseriwlerdiń kórsetiwishe, bul juwmaqtı tájiriybede tastıyıq etip bolmaydı emes. Povis As2 S3 zoli mısalında kórsetiwine qaraǵanda, koagulyatsiya júz bolıwı ushın granulaning zaryadı hám dzeta-potencial putkinley nolge teń bolıwı shárt emes, málim dzeta potencial bolǵanda da koagulyatsiya vujudga keleberedi. Zol sezilerli tezlik menen koagullana baslaǵan waqıttaǵı dzeta-potencial kritik dzetapotentsial dep ataladı. Kópshilik zollar ushın kritik dzeta potencial ma`nisi 25-30 millivol't ga teń.