‘z b e k I s t n r e s p u b L 1k a s I o L iy va ‘rta m a X s u c ta’l I m V a zir L ig I

Nazorat savollari
/. Ideal va real gazlar haqida tushuncha bering.
2. Ideal gazning holat tenglamasini yozib bering.
3. Real gazning holat tenglamasini yozib bering.
4. Ideal gaz aralashmasi deb nimaga aytiladi?
5. Ideal gaz aralashmalari qanday tarkibda beriladi?
6. Issiqlik sig ‘imi nima uchun ishlatiladi?
7. Issiqlik sig‘imi necha x il b o ‘ladi?
8. M ayer tenglamasini ayting.
20
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

I l l B O B
T E R M O D IN A M IK A N IN G B IR IN C H I Q O N U N I 
8-§. Termodinamik jarayonda ish va issiqlik miqdori
Tashqi m uhitning o ‘zaro t a ’siri natijasida jism holatining o ‘zgarishi 
termodinamik jarayon deb ataladi.
Muvozanat holatdagi jism deb, uning har bir nuqtasida P, T va boshqa 
fizik xususiyatlar bir xilda b o ‘ladigan holatdagi jismga aytiladi.
A g a r s i l i n d r d a g i g a z p o r s h e n y o r d a m i d a s i q i l g a n d a y o k i
kengaytirilganda ishchi jism silindr hajmining har qanday nuqtasida T 
va P har xil b o ‘lsa, bu holat nomuvozanat holat deyiladi.
T e r m o d i n a m i k j a r a y o n l a r d a j i s m l a r b ir -b irla ri bilan e n e rg iy a 
almashadi, buning natijasida bir jismning energiyasi k o ‘payadi, boshqasida 
kamayadi.
Jarayonlarda jism energiyasi ikki xil usulda b irjism d a n ikkinchi jismga 
o ‘tishi mumkin.
Birinchi usul: issiq jismdan unga nisbatan sovuq b o ‘lgan jismga energiya 
o ‘tadi. Bu usuldagi energiyaning miqdori issiqlik miqdori deyiladi va 
o ‘tish usuli — energiyaning issiqlik formasida uzatilishi deb ataladi. Issiqlik 
Q bilan belgilanadi, J da oMchanadi.
Ikkinchi usulga tashqi bosim t a ’sirida jism o ‘zining hajmini o lzgartiradi. 
Bu usul energiyaning ish formasida uzatilishi deyiladi va uzatiladigan 
energiyaning miqdori ish deb ataladi. Ish L bilan belgilanadi, J da 
o ‘lchanadi.
U m u m iy hollarda energiya bir paytda ham issiqlik formasida, ham
ish formasida uzatiladi.
1 kg ishchi jism ning ishi — С bilan belgilanadi va solishtirma ish
deyiladi,
kJ_
k g
; issiqlik miqdori - q bilan belgilanadi va solishtirma 
k J
issiqlik miqdori deyiladi, ^
G azning bajargan ishini hisoblash. Ishning ifodasini k o ‘rib chiqish 
u c h u n 1-2 jarayonda gaz hajmi o ‘zgarishini k o ‘rib chiqam iz (2-rasm).
H ajm ning cheksiz kichik o ‘zgarishi dv da belgilanadi, cheksiz kichik 
ish d / = pdv ko'rinishda bo'ladi. 
(26)
21
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

G aznin g v dan v, gacha hajm o ‘zgarishida bajarilgan ish
Г pdv
k J
k g
k o ‘rinishda b o ‘ladi.
(27)
p-v diagrammadagi l - 2 - v 2~ v, -1 yuza bajarilgan ishga teng va bu 
diag ra m m a ishchi diagramma deyiladi. G a z n in g bajargan ishi holat 
funksiyasi b o ‘la olmaydi. G azning kengayishida dv>0 bajarilgan ish / >
0 musbat, torayishida dv < 0 bajarilgan ish / < 0 manfiy, agar hajm 
o ‘zgarmasa / = 0 ga teng b o ‘ladi.