‘z b e k I s t n r e s p u b L 1k a s I o L iy va ‘rta m a X s u c ta’l I m V a zir L ig I

Nazorat savollari
7. Ichki energiya nim a?
2. Entalpiya nima?
3. Entropiya nima?
4. Termodinamikaning birinchi qonuni ta ’rifini bering.
5. Termodinamikaning birinchi qonunining analitik ifodasini yozib bering.
26
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

IV B O B . A S O S IY T E R M O D IN A M IK  
JARAYONLARNING TAHLILI
Shu davrga qadar fizika kursidan bizga m a ’lum boMgan beshta asosiy 
jarayonlar mavjud. U lar quyidagilardir.
1. P = co n st — izobarik jarayon.
2. V=const — izoxorik jarayon.
3. T = c o n st — izotermik jarayon.
4. d q = 0 , S = co n st, p*Vk= const — adiabatik jarayon.
5. C n= const, p*Vn = const, n 
= + c o
— politropik jarayon.
Bu jarayonlarni tahlil qilish quyidagicha olib boriladi:
1) jarayonning tenglamasi
2) param etrlar orasidagi bog'lanish va uning P-v, T -s diagrammalarda 
k o ‘rinishi.
3) ja ra y o n n in g ichki energiyasi. H a m m a j a ra y o n la r u c h u n ichki 
energiyaning o ‘zgarishi Д и = С хДТ ifoda bilan ifodalanadi;
4) jarayonning bajargan ishi;
5) jarayonning issiqligi;
6) jarayon entropiyasining o ‘zgarishi.
1 2 - § . Izobarik jarayon
Bosim o ‘zgarm aydigan jarayonga izobarik j a ra y o n deyiladi va u 
quyidagi tenglam a orqali yoziladi: P=const.
Gazlarning holat tenglamasiga binoan, boshlang‘ich va oxirgi nuqtalar 
uch u n param etrlar orasidagi bogManish va diagram m ada k o ‘rinishi. 
P,v1= R T 1 
(41)
P2
v
2= R T 2 
bunda, 
(42)
(41) ni (42) ga b o ‘lib quyidagini hosil qilamiz.
v, 
7, 
v. 
v\ 
v
= - L . - L = ^ . _ = c o n s t 
/
4 ^ 4
V,
T2 
’ V, 
T2 
' 
т
 
(
’
(43) ifoda G ey-Lyussak qonunining ifodasidir. D e m a k, P ^ c o n s t da 
hajm o ‘zgarishi haroratlar o ‘zgarishiga t o ‘g ‘ri proporsional.
Ichki energiyaning o ‘zgarishi:
du= C v d T ; A u = C v (T 2- T 1) = C v (t2- t 1) 
(44)
Jarayonning ishi:
d /= pdv
Ishni integrallab izobarik jarayonning ishini aniqlaymiz:
27
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

p
 
т
/ = p (v2-v ,)= pv2 - pVj = R T2 - RT, = R (T 2-T ,)
(45)
2
Z
V
b)
6-rasm. a) P- V diagrammadagi ко ‘rinishi — P=const; 
b) T -S diagrammadagi ко ‘rinishi — P=const.
Jarayonning issiqligi
d q = d u + p d v yoki qp= c p(T2-T,)
Entropiyaning o ‘zgarishi:
(46)
(47)
S hunday qilib, bu jarayonning tahlili shuni k o ‘rsatadiki, keltirilgan 
issiqlikning ko‘p qismi ichki energiya o'zgarishi ortishiga va oz qismi 
mexanik ish bajarishga sarf b o ‘ladi.
H ajm o ‘zgarmaydigan jarayonga izoxorik jarayon deyiladi.
K=const
Param etrlar orasidagi bo g ‘lanish.
Ja r a y o n sodir b o £lishida gaz n in g 1 va 2 nuqtalari u c h u n holat 
tenglamasini yozamiz:
(48) va (49) ni b o ‘lib quyidagini hosil qilamiz:
P. 
T, 
P