‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova

Birinchidan, 
sano at korxonalari xodim larni rag 'batlan tirib
ularni ko‘proq m arketing tadqiqotlarini olib borishga jalb qilish 
orqali, yangi innovatsion g ‘oyalarni ishlab chiqishga y o ‘naltirish;
Ikkinchidan, 
san o at korxonalarida ishlayotgan yosh xodim lar 
to m o n id a n yaratilayotgan innovatsion lo y ih alam i am aliyo td a 
q o ‘llash d an o ld in k o rx o n a x u d u d ig a tegishli jo y la rd a sinov 
m aydonchalarini tashkil etishni y o ‘lga q o ‘yish;
Uchinchidan, 
kichik biznes vakillari va xususiy tadb irk o rlar 
uch u n kreditlar va u lar uchun z aru r resurslaridan foydalanish 
im koniyatini kengaytirish va yaratilayotgan innovatsion loyihalam i 
kreditlash tizim ini yaratish;
TVrtinchidan, 
v ilo y atla rn in g ch ekk a tu m a n la rid a ishlab 
chiqarishda eng m uhim om il b o'lg an elektr energiyasi, tabiiy gaz, 
ich im lik suvi va shu kabi k om m u nal x izm atlar uzluksizligini 
tam inlash bilan bo g'liq b o 'lg an m uam m olarni hal etish;
Beshinchidan, 
yaratilgan innovatsion m ahsu lo tlar va m ini- 
sexlar savdo yarm arkalarini tashkil etish;
Oltinchidan, 
kichik biznesning eksport salohiyatini rivojlan­
tirish uchu n zarur tashkiliy, huquqiy, moliyaviy m exanizm larini 
shakllantirish va sharoitlarni yanada yaxshilash orqali kelgusida 
chetga xomashyo emas, balki yuqori qo'shim cha qiymatga ega tayyor 
m ahsulotni eksport qilishga erishish.
0 ‘zbekistonda innovatsiya faoliyatini yuqori darajada rivojlan­
tirish va iqtisodiy sam aradorligini oshirish u ch u n M illiy in n o v at­
sion tizim (M IT )ni to 'liq shakllantirish lozim . B unda respubli­
kam izda innovatsion iqtisodiyotga o ‘tish konsepsiyasini va M ITni 
shakllantirish strategiyasini ishlab ch iq ish zarur. S huningdek, 
0 ‘zbekiston R espublikasining innovatsiya fao liy atin i sam arali 
rivojlantirishga q ara tilg a n «Innovasiya faoliyati to ‘g'risid a« g i 
q o n u n in i ishlab chiqish va qabul qilish lozim .

---

X ulosa o 'rn id a shuni t a ’kidlash lozim ki, hozirgi raqobat 
kuchayib borayotgan sh aro itd a kichik biznes subyektlari o 'z
faoliyatlarida doim o yangi innovatsiyalarni qo 'llam asdan, yirik 
korxonalar bilan ham korlikni yaxshi yo‘lga qo'ym asdan bozorga 
yangi m ahsulot yoki texnologiyalami kiritishlari mushkuldir. Bunda 
kichik biznes korxonasining boshqaruv faoliyatiga innovatsion 
m en ejm en t usul va te x n olo g iy alarin i tad b iq etish, am ald ag i 
boshqaruv usullarini m untazam ravishda takom illashtirib borish 
kichik biznes subyektining kelgusidagi m uvaffaqiyatini belgilab 
beradi.
11.2. Aholi bandligini sam arali t a ’minlash va farovonligini 
yuksaltirishning muhim omili sifatida oilaviy biznesni 
rivojlantirish istiqbollari
M ustaqillik yillarida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni, 
ferm erlik harakatin i rivojlantirish, xususiy sektorning m am lak at 
yalpi ichki m ahsulotidagi u lu sh in i oshirishga q aratilg an tizim li 
va tadrijiy c h o ra -ta d b irla r izchil olib borilm oqda. C h u n o n c h i, 
xususiy sektorning erkin va mustaqil rivojlanishini ta ’m inlaydigan 
zarur huquqiy asoslar yaratildi va u lar faol takom illashtirib b o ril­
m oqda.
Bularning barchasi yurtim izda dem okratik islohotlarni yanada 
chuqurlashtirish va yangi bosqichga olib chiqishda zarur b o 'lg an
siyosiy, iqtisodiy ham da ijtim oiy sharoit shakllangani ifodasidir. 
A lbatta, erishilgan yutuq va natijalar ko'lam ini yanada kengay­
tirish, sohaga yangi huquqiy m unosabatlam i joriy etishni davm ing 
o'zi talab qilm oqda. D avlatim iz rahbari Oliy Majlis palatalarining
2010 yil 12 noyabrda bo'lib o 'tg an q o 'sh m a majlisida ilgari surgan 
«M am lakatim izda dem okratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish 
va fuqarolik jainiyatini rivojlantirish konsepsiyasi«da ham bugungi 
kunda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni kengaytirish u ch u n
biznesning yangi tashkiliy-huquqiy shakli sifatida oilaviy biznesni 
qonuniy belgilab qo'yish vaqti keldi, deb alohida qayd etildi. 
D arh aqiq at, P rezidentim iz ta ’kidlaganidek, yurtim izda biznesni

---

tashkil qilishning m azkur shakli biznesni yuritishda yuzaga kelgan 
m illiy a n ’an alarim izg a, xo'jalik yuritish faoliyatining mavjud 
holatiga to 'la m os keladi. Bunday biznesni tashkil qilishning 
q on un ch ilik bazasi yaratilsa, oilaviy biznesning huquqiy kafolat- 
larini kuchaytirish, iqtisodiyotning turli sohalarida uning jadal va 
keng rivojlanishi ham da yangi ish o 'rin larin in g ochilishiga sharoit 
tug'iladi.
0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A .K arim ov milliy qish­
loq xo'jaligim iz taraqqiyotining k o ‘p m ing yillik taraqqiyot yo'li
— m ehnat m entalitetiga asoslanib, oilaviy tadbirkorlik, xususan 
oilaviy ferm erlik harakatini ustuvor rivojlantirish m asalasini kun 
tartibiga qo'ydi. Bu aslo bejiz emas. Z ero, P rezidentim iz o 'zin in g
«Yuksak m a ’naviyat — engilmas kuch» nom li m ash h u r asarida 
o 'rin li ta ’kidlaganidek: «H ar qaysi m illatning o'zig a xos m a’na- 
viyatini shakllantirish va yuksaltirishda, hech shubhasiz, oilaning 
o 'm i va ta ’siri beqiyosdir. C hunki inso n n in g eng s o f va pokiza 
tuyg'ulari, ilk hayotiy tushuncha va ta saw u rla ri birinchi galda oila 
b ag 'rid a shak llanad i»1. Bu ko'p qirrali ja ra y o n d a oilaviy m ehnat 
a n ’analari alohida aham iyat kasb etadi.
Oilaviy m eh n at a n ’analari har b ir farzandning m eh n at h aq i­
dagi dastlabki ta saw u rlari, kasbga b o 'lgan qiziqish va intilishi, 
zam onaviy ilm larni o'rganishga b o 'lgan harakatini belgilanishida 
tarbiya o'chog'i bo'lib xizmat qiladi. Millatimizda azal-azaldan oilaviy 
dehqonchilik va chorvachilik m eh nat m adaniyati ustuvor b o'lib 
kelgan. Bugun shu m ehnat m adaniyatining yanada barqaror o'sishi 
va rivojlanishi u c h u n barcha zaruriy huquqiy, siyosiy, m oddiy va 
m a ’naviy sh art-sh aro itlar yaratilm oqda.
O 'zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A .K arim ov ta ’kidlaga­
nidek: «Bugungi kunda kichik biznes va tadbirkorlikni kengaytirish 
uch u n biznesning yangi tashkiliy-huquqiy shakli sifatida oilaviy 
biznesni qo n u n iy belgilab q o 'yish vaqti keldi». P rezidentim iz 
to m o nidan ta ’kidlab o 'tilg an bu m uhim xulosa m ehn atn i tashkil 
etish va boshqarishda tarix sinovlaridan juda ko'p bor o'tgan va samarali
1 I. A. Karimov. Yuksak ma’naviyat — yengilmas kuch. Т.: «Ma’naviyat», 
2008. - 12-bet.

---

hisoblangan oilaviy m ehnat jam oalarini nazarda tutadi. Oilaviy 
fermerlik — a n ’anaviy m ehnat jam oalari ichida eng ko‘p tarqalgan 
xo'jalik yuritish usuli hisoblanadi. Shu m a ’noda «M amlakatimizda 
demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini 
rivojlantirish Konsepsiyasi«da ko'rsatib o'tilgan oilaviy tadbirkorlikning 
qonunchilik bazasini yaratish to'g'risidagi taklif juda katta aham iyat 
kasb etadi. Bu yo'nalishda qabul qilinadigan qonunlar oilaviy biznes 
va tadbirkorlikni huquqiy asoslarini tashkil qilibgina qolmay, balki 
hozirda bu yo'nalishda mavjud turli m a ’muriy-byurokratik to'siqlar, 
o'rinsiz aralashuvlaiga baiham berib, oilaning qonun kuchiga va o'ziga 
bo'lgan ishonchini ortishiga olib keladi.
Oilaviy tadbirkorlik — yuridik shaxs maqomini olmagan 
jismoniy shaxslaming birgalikdagi tadbirkorlik faoliyati shakli 
bo‘lib, bu faoliyat er-xotinlar tomonidan, ularga umumiy birgalik­
dagi mulk huquqi asosida tegishli boMgan umumiy mulk negizida 
amalga oshiriladi.
Oilaviy tadbirkorlik er bilan xotinning va ulaiga ko'm aklashuv- 
chi oila a ’zolarining shaxsiy m ehnatiga asoslanadi.
B unda aho lin in g ijtim oiy him oyaga m uhtoj qatlam lariga 
kiruvchi oilaviy tadbirkorlik subektlariga m ikrokreditlar birinchi 
navbatda beriladi. Bular:
— kam t a ’m inlangan oilalar;
— tarkibida nogironlar h am d a aholining ijtim oiy him oyaga 
m uhtoj guruhlariga kiritilgan boshqa shaxslar bo'lgan oilalar;
— tarkibida ikki va u n d an ortiq ishsizlar bo'lgan oilalar.
Oilaviy tadbirkorlik subektlariga m ikrokreditlar O 'zbekiston
Respublikasi M ehnat vazirligi huzuridagi Ish bilan t a ’m inlash 
jam g 'arm asin in g kredit yo'nalishi hisobidan, 6 oygacha davom
etadigan im tiyozli davr bilan, ikki yilgacha m uddatga beriladi.
Oilaviy tadbirkorlik subektlariga ish bilan ta ’m inlash fondining 
kredit yo 'nalish i hisobidan beriladigan m ikrokreditlar eng kam
ish haqi m iqdorining 150 baravaridan oshmasligi kerak.
Oilaviy tadbirkorlik subektlariga m ikrokreditlar im tiyozli foiz 
stavkasi bilan ajratiladi. Bu foiz stavkasi am aldagi M arkaziy bank 
qayta m oliyalash stavkasining 1/4 qism ini tashkil etadi.

---

Shu kunlarda ekspert va olimlar, mutasaddi idoralar tom onidan 
«Oilaviy tadbirkorlik to'g'risida«gi qonun loyihasini ishlab chiqish 
bo'y icha bir qator ishlar am alga oshirilm oqda, bu boradagi xalqaro 
huquq va milliy qadriyatlarim iz, tajribalarim iz tahlil qilinm oqda. 
U m u m an , oilaviy tadbirkorlik oila a ’zolari to m onidan birgalikda 
boshqarish va tasarruf etish huquqi b o 'y ich a faoliyat yuritadigan 
tadbirkorlik subyektidir. Ayni paytda «Oilaviy tadbirkorlik to 'g 'ri- 
sida»gi ishlab chiqilayotgan q o n u n loyihasida Fuqarolik, M eh n at 
kodekslari, «Bola huquqlarining kafolatlari to'g'risida«gi Q on u n d a 
belgilangan tartib -tao m oy illar asosida m ehnat va o 'z a ro m ulkiy 
m unosabatlarni aniqlashtirish zarur.
Fikrim izcha, oilaviy tadbirkorlik harakatini yanada rivojlanti­
rishga qaratilgan qonunda quyidagi m uhim jihatlarga alohida e ’tibor 
qaratish zarur:
— oilaviy tadbirkorlikni m oddiy va moliyaviy q o 'lla b -q u w a t- 
lash m exanizm ini sam arali tashkil etish va m ustahkam lash, tijorat 
b a n k la r b ilan o 'z a ro h a m k o rlik a lo q a la rin i h a r to m o n la m a
m ustahkam lash, bunga h ozirda m avjud ayrim su n ’iy to 'siq larg a 
to 'liq barham berish;
— h ar bir oilaning m eh n at a n ’analariga katta h u rm at bilan 
qarash, uni tiklash va rivojlantirish, mavjud ishchi k u chlarid an
sam arali foydalanishga erishish;
— m ahalliy hokim iyat kuchi bilan oilaviy biznes yuritish 
u ch u n zaruriy m oddiy va m a ’naviy sh art-sh aro itlarn i y an ad a 
kengaytirish, ularni har to m o n lam a q o 'llab -q u w a tlash asosida 
o 'z m ahsulotlari bilan ichki va tashqi bozorga erkin ch iq ishin i 
ta ’m inlash;
— ta ’lim tizim ida oilaviy biznes sirlarini chuqur o 'rg an ish va 
tahlil qiluvchi maxsus fanlarni kiritish, oila va ta ’lim tizim ini o 'zaro
yaqin ham korlik aloqalarini yanada m ustahkam lash;
— oilaviy biznesga xorijiy investisiyalar, ilg'or va zam onaviy 
m initexnologiyalarning kirib kelishiga keng yo 'l ochish, chetga 
tayyor m ah sulo tn i eksport qilish h ajm in i yanada oshirish va 
boshqalar.
Y uqoridagi takliflar asosida yangi q o n u n loyihasini ishlab 
chiqishda mahalliy kengash deputatlarining o 'm i va roli ju d a katta.

---

Bu birinchi navbatda ularning kundalik foliyatida oilaviy tadbirkorlik 
subyektlari bilan b ir safda tu rib m eh n at q ilayotganligi, u la r 
faoliyatiga doir barcha m uam m olarni yaxshi bilishlari bilan bog‘liq.
Bugungi kunda oilaviy tadbirkorlikka bandlikni t a ’m inlash, 
aholi farovonligini yuksaltirishning eng m uhim om illaridan biri 
sifatida qaralm oqda. U ni iqtisodiyotning tayanchi va harakatlan- 
timvchi kuchi sifatida e ’tiro f etishlarining boisi ham , aslida, m ana 
shunda. Oilaviy biznesning o ‘ziga xosligi shundaki, u k o ‘p asrlik 
oilaviy a n ’an alar, qadriyatlar bilan u y g'un rivojlanadi. M isol 
u c h u n , B uyuk B ritaniyadagi oilaviy bizn es k o rx o n ala rin in g
to ‘rtdan bir qismi qariyb to ‘rtta avloddan beri o ‘tib kelar ekan. 
Shvesiyada m ehnat bilan band aholining 61 foizi oilaviy tadbirkorlik 
sohasida ishlayotgani ham uning nechogMi katta aham iyatga ega 
ekanligidan dalolatdir.
X alqaro oilaviy tadbirkorlik tad qiqotlari ak ad em iyasining 
o ‘rganishicha, bugungi kunda rivojlanayotgan davlatlar iqtiso- 
diyotida oilaviy biznes izchil taraqqiy etib borm oqda. C h u n o n ch i, 
ko'plab rivojlanayotgan davlatlarda yalpi ichki m ahsulot tarkibida 
oilaviy biznesning ulushi 55 foizgacha etar ekan. B ularning 
barchasi yurtim izd a ham oilaviy tadbirkorlikning huquqiy asos- 
larini yaratish ayni zarurat ekanligini ko‘rsatadi. Zero, biznesning 
m azkur ta rm o g ‘ini rivojlantirish u ch u n m am lak atim izd a b arch a 
sh art-sh aro it, tajribalar m avjud. A w alo, joylarda oilaviy sulolalar 
tom onidan uzoq yillar davom ida shug'ullanib kelinayotgan oilaviy 
kasb-korlar, ya’ni kosiblik, duradgorlik, n o w oylik, asalarichilik, 
baliqchilik, chorvachilik, dehqonchilik, pillachilik, bog'dorchilik, 
uzum chilik, hunarm andchilik, miskarlik, k o ‘nchilik, zargarlik, 
naqqoshlik, kulollik, yog‘och o ‘ymakoriigi, pichoqchilik, to ‘qi- 
m achilik, p o ‘stin d o ‘zlik singari y o ‘nalish lard a oilaviy biznes 
subyektlarini tashkil etish va rivojlantirish m uhim aham iyatga ega. 
Shu bilan b ir qatorda, aholiga m aishiy xizm at k o ‘rsatishda ham
oilaviy tadbirkorlik subyektlarini yo'lga q o ‘yish ayni m uddaodir.
A lbatta, respublikam izda oilaviy yangi q o n u n lo y ih asin i 
tayyorlashda aynan oilaviy biznesning o ‘ziga xos jih atlarid an kelib 
chiqib, b ir qato r masalalarga e ’tibor qaratish lozim .

---

A w alo , oilaviy tadbirkorlik subyekti sifatida ro'yxatdan o'tishi 
m um kin b o 'lg an faoliyat turlarini aniq belgilash, bu n d ay tuzil- 
m alarni davlat ro'y xatid an o 'tkazishda byurokratik to 'siq larn in g
oldini oladigan tartiblarni joriy etish, huquqiy m aqom ini aniqlash- 
tirish talab etiladi. Bunda, ayniqsa, davlatim iz rahbari to m o n id an
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarini tashkil etish 
tartibini takom illashtirish bo'yicha ko'rilayotgan chora-tadbirlaiga 
suyanish, ayni p aytda xalqaro tajrib an in g ilg 'o r y u tu q larid an
foydalanish zarur.
Shu bilan birga, oilaviy tadbirkorlik subyektlarining h u q u q va 
m ajburiyatlari ni, ayni ch o g 'd a oila a’zolarining ushbu tadbirkorlik 
subyekti faoliyati doirasidagi m unosabatlarini aniqlashtirish zarur. 
Bunda oila a ’zolari quyidagi huquqlai^a ega: korxona boshqaruvida, 
qarorlar qabul qilishda, m oliyaviy-xo'jalik faoliyatini n azo rat 
qilishda qatnashish; bir-birining huquqlarini qism an yoki to 'liq
ifoda etish; korxona n izo m id a belgilangan ta rtib d a k o 'rilg an
darom addan ulush olish; ayni paytda oilaviy korxona tarkibidan 
chiqayotganda korxona nizomida ko'rsatilgan tartibda kompensasiya 
olish; ijtim oiy su g 'u rta qilinish va ish davrlarini qo n u n hujjatlarida 
belgilangan tartib d a m ehn at stajiga kiritish; am alga oshirilayotgan 
faoliyat turiga m uvofiq bo'lgan buyum lar yoki tovarlar (ishlar, 
xizm atlar)ni ishlab chiqarish, shuningdek, ularni m ustaqil ravishda 
yoki qonun hujjatlarida belgilangan tartibda boshqacha tarzda sotish; 
amalga oshirilayotgan faoliyatdan olingan darom adni barcha soliqlar 
va boshqa majburiy to'lovlar to'langandan keyin, qonun hujjatlarida 
belgilangan ta rtib d a ta sa rru f etish; O 'z b ek isto n R espublikasi 
qonunchiligida belgilangan tartibda boshqa imtiyoz va huquqlardan 
foydalanishi m um kin.
Oilaviy korxona m ulkdorlari ayni paytda oilaviy tadbirkorlik 
subyekti faoliyatida shaxsiy m ehnati bilan qatnashishi lozim , y a ’ni 
oilaviy tadbirkorlikni amalga oshirishda vaqtinchalik ishlarni bajarish 
uchu n oila a ’zolari hisoblanm aydigan fuqarolar jalb etilm asligi 
kerak. K orxonaning m ulkiy m ajburiyatlari, c h u n o n c h i, to 'lo v
qobiliyati y o 'q olgan holatlarda o 'z shaxsiy mulki b ilan yakdil 
javobgar b o'lish m ajburiyatiga ega b o 'lm o g 'i lozim . Shuningdek,

---

oilaviy tadbirkorlikda ishlovchi xodimlar, ya’ni oila a ’zolari doim iy 
ishlovchi xodim sifatida e ’tiro f etilib, m ehnat daftarchasi yuritilishi 
kerak.
H ozirgi p ay td a o ilala r d a ro m a d in in g t o ‘rtd a n b ir qism i 
tadbirkorlik evaziga paydo b o ‘lm oqda. Kelajakda oila ehtiyojining 
50 foizini shu y o ‘l bilan qoplanishiga erishish lozim . Bu respub- 
likamiz uchun o ‘ta m uhim dir. Chunki, Evropa m am lkkatlarida bir 
ishlovchiga 0,7 kishi m ehnat yoshiga etm agan bolalar va nafaqadagi 
qariyalar to 'g 'ri kelsa, bu ko'rsatkich respublikam izda 2,7 kishini 
tashkil qiladi. Tabiiyki, bunday sharoitda faqat oylik m aosh bilan 
oilaning ehtiyojini to'liq ta ’minlab bo'lm aydi. Shu tufayli, kelajakda 
har bir oilaning farovonligini ta ’m inlash u ch u n oilaviy tad b ir­
korlikni rivojlantirish m aqsadga muvofiqdir.
Oilaviy tadbirkorlikning asosiy yo'nalishlariga kichik biznes, 
shahsiy tadbirkorlik, ferm er xo'jaliklari, dehqon xo'jaliklari kabi 
oilaviy mulkka asoslangan faoliyat turlari kiradi. Oilaviy tadbirkorlar 
m ulkning asosiy qismi m am lakatim izda davlat m ulkini xususiy- 
lashtirish evaziga shakllandi.
M am lakatim izda m ulk do rlar sinfi shakllan m o q d a, kichik 
biznesga asoslangan oilaviy tadbirkorlikning rivojlantirish uchun 
tegishli sharoitlar, ularni iqtisodiy asoslari yaratilm oqda. Endigi 
eng m uhim vazifa ko'chm as m ulk obyektlari davlatniki bo'lad im i, 
n o d avlat b o 'la d im i, u la rn in g sam arali ish lash in i t a ’m in lab , 
m am lakatim iz iqtisodiyotining rivojlanishini jad allash tirish d an
iboratdir.
M ulkning sam arali ishlashini ta ’m inlash davlatga h am , m ulk- 
dorga ham m anfaat keltiradi. Agar obyekt davlat tasarm fida bo'lsa- 
yu, hech faoliyat ko'rsatm asa, buning foydasidan k o 'ra zarari 
ko'p. Shu tufayli, uni arzonlashtirilgan qiym atda bo'lsad a, sotish 
afzalligi lozim degan xulosaga kelindi. Bunday usul am aliyotda ham
joriy qilindi.
Ishlatilmay, foydalanilm ay turgan mulkning ishlatilishi jam iyat 
uchun jud a katta m anfaat keltiradi. B irinchidan, yangi ish o'rinlari 
yaratiladi, ikkinchidan, m am lakatim iz bozori uchu n m ahsulot 
(xizm at) ishlab chiqariladi va u ch in ch id an , bu faoliyat natijasida

---

davlat byudjetiga soliq to'lash yo'li bilan davlatning iqtisodiy qudrati 
oshishiga ulush qo'shiladi.
Oilaviy tadbirkorlikning m uhim y o 'n alish larid an biri oilalar- 
ning shaxsiy tom orqasida faoliyat ko'rsatish id ir. Bu ham V azirlar 
M ah kam asin in g 1994-yil 29 noyabrda qabul qilingan «Erdan 
foydalanish sam aradorligini oshirish chora-tadbirlari to ‘g ‘risida«gi 
qarori bilan tartibga solinadi. Ushbu qaroiga asosan, mamlakatimizda 
er m aydoni uy-joy qurilish, erga u m rb o d egalik qilish va m eros 
qilib qoldirish huquqi bilan kim oshdi savdosi orqali sotish k o 'zd a 
tutilgan. Bu tad b ir aholining yashashi bilan birga tadbirkorlik bilan 
s h u g 'u lla n ish im k o n in i ham beradi. S h u tufayli, b u m asala 
m am lakatim izda o 'z rivojini topm oqda. K o'rinib turibdiki, bu tadbir 
ham m u lk d o rlar sinfini va tad b irk o rlar doirasini kengaytirish 
y o 'llaridan biri sifatida nam oyon b o 'lm o q d a.
O ilaviy ta d b irk o rlik n i rivo jlan tirish b o z o r m u n o sab atlari 
sharoitida m uhim ijtimoiy-iqtisodiy aham iyatga ega. Bu eng aw alo, 
oilalar farovonligini oshirishning m u h im om ilidir. Z ero, ish haqi, 
o 'rta c h a darom ad kabi ko'rsatkichlar b ozor m unosabatlari sharoi­
tida o'zining yashovchanlik m ohiyatini yo'qotdi.
M am laktim iz taraqqiyotini pirovard m aqsadi ozod va obod 
V atan, erkin va farovon hayot kechirishga qaratilgan ekan, dem ak, 
iqtisodiy ko'rsatkichlar faqat o 'rtach a ish haqi yoki boshqa o 'rtach a 
k o 'rsatkichlar bilan em as, balki h ar b ir shaxs, fuqaroning faro- 
vonligi bilan belgilanadi.
Oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirishni yana bir om ili ulardan 
olingan soliqlar yukini kam aytirishdir. Bu oilaning o 'z m ablag'lari 
bilan ishlab chiqarish yoki boshqa faoliyat turlarini kengaytirish 
im konini beradi. Soliq yukini kam aytirish hozirgi paytda ju d a
m uhim dir. C hunki J u d a k o 'p oilalar hali tadbirkorlikka q o 'l urgan 
em as, q o 'l urganlar esa, shu jarayonga k o 'n ik m a hosil qilm agan. 
Bu h o lat, albatta oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirishga salbiy ta ’sir 
qiladi. S hu tufayli, oilaviy tad birko rlik bilan sh u g 'u llan u v ch i 
shaxslarga soliq solish bazasini qisqartirish, stavkasini pasaytirish, 
b y u d je td a n ta s h q a ri ja m g 'a rm a la rg a to 'la n a d ig a n m a jb u riy
ajratm alam i kam aytirish lozim .

---

U shbu holatlardan shunday xulosa qilish lozimki, jam iyatda 
tadbirkorlar sonini butun aholiga nisbatan emas, balki oilalar soniga 
nisbatan olish lozim. H ar bir oilada tadbirkor bo'lishiga erishsakgina 
butun aholining farovonligini ta ’m inlashga muvaffaq b o ia m iz .
Ishsizlik va oila bir-biri bilan bevosita bog'liq. Ishsiz u qayer- 
d andir kelgan em as yoki jam iy atd an ajralib qolgan shaxs ham
emas. Ishsiz bu ham oilam iz a ’zosi. O iladan bir kishi ju d a ser- 
darom ad ishda ishlasa, shu oila farovon, agar u ishsiz qolsa, shu 
oila kam bag‘allikka m ahkum qilingan b o ‘ladi. Shu tufayli h ar b ir 
oilada shunday ruhiyat shakllanishi kerakki, unda ishsiz odam
bo‘lmasligi kerak.
Hozirgi paytda qishloqlarda ham biznes bilan sh ug'ullanish 
uchun sh aro it etarli. Zero, uning qonuniy asosi yaratildi, tegishli 
m e’yoriy hujjatlar ham ishlab chiqildi.
Hozirgi paytda oilaviy biznesni rivojlantirish u ch u n uning 
qonuniy asoslari bilvosita yaratildi. Bularga «Tadbirkorlik faoliyatini 
erkinliklarining kafolatlari to ‘g‘risida», «Ferm er xo'jaliklari to 'g 'r i­
sida», «D ehqon xo'jaliklari to'g'risida» kabi qonunlarni kiritish 
mumkin. A m m o, hoziigi iqtisodiy m uhit alohida «Oila tadbirkorligi 
va uni q o 'llab - q uw atlash to'g'risida«gi qonunni qabul qilishni 
taqozo qiladi. Bunday qonunni yaratilishi tabiiyki, islo h o tlar 
jadallashishida, eng m uhim , oilalarning farovonligini oshishida 
asosiy om il bo 'lib hizm at qiladi.
Agar nazariy jih atd a n qaraydigan bo'lsak, kichik biznes rivoj 
topgan joyda ishsizlik m uam m osi bo'lishi m um kin emas. C hunki, 
odam ishsiz bo 'lsa, o'ziga ish topishi, o'zin in g tadbirkorlik fao ­
liyatini yuritishi uchu n tegishli sharoit yaratilishiga intiladi. Bu 
eng aw alo , oilaviy biznesda nam oyon bo'ladi.
Ishsizlik va oilaviy tadbirkorlik bir-biri bilan uzviy bog'liqdir. 
Ishsizlikning mavjudligi ishsiz uch u n salbiy holat bo'lsada, jam iyat 
ravnaqi u c h u n m a ’lum m a ’no d a ijobiy om ildir. C h u n k i, bu 
birinchidan, ishsiz aholi ham isha yangi ishni, faoliyatni boshlash 
uchun zahirada turadi. Ikkinchidan, ishdagi kishining ishsiz bo'lib 
qolish eh tim olining mavjudligi uni tartib-intizom ga qattiq rioya 
qilishga, o 'z m alakasini doim iy ravishda oshirib borishga undaydi.

---

U ch in c h id a n , ishsizlikni paydo b o 'lish i kasaba uyushm alarini 
faoliyatini faollashtiradi, ularning ish chilar ahvolini yaxshilash 
borasida ish h aq in i, uni m oddiy va m a ’naviy rag 'b atlan tirish
b o 'y ic h a turli takliflam ing ishlab chiqilishiga va erishishiga sabab 
bo 'lad i. T o 'rtin c h id a n , ishsiz bo'lib qolish eh tim o lid an qo'rq ish
o q ib atid a ularning jonbozlik bilan ishlashi natijasida m am lakatda 
iqtisodiy o'sishga erishiladi. Bu esa, har b ir oilada oila a ’zolarining 
o 'z ustidan ishlashiga asos bo'ladi.
Ishsizlik oila va jam iy at uch u n salbiy o q ib a tlar keltiradi. 
B irin ch id an , ishsiz m am lakat m illiy d aro m ad i yaratilish id a va 
oila farovonligi oshirilishida ishtirok etm aydi. Ikkinchidan, hodim
uzoq vaqt ishsiz b o 'lsa, oldingi m alakasi va tajribasi susayadi. 
Agar shu m alaka b o 'y ich a ish topm asa, boshqa kasbni egallashga 
oilaning an ch a m ablag'i va vaqti ketadi. U c h in ch id an , ishsiz kishi 
ruhiy jih a td a n tushkunlikka tushadi. B uni yaxshilashda oilaning 
roli katta. B undaylarni oilada m a ’naviy q o 'lla b - q u w atlash g a 
to 'g 'ri keladi.
Shu tufayli, oila tadbirkorligini rivojlantirish bugungi kunda 
m am lakatim iz uch un o 'ta m uhim tadbir ekanligini idrok qilishimiz 
va unga tegishli e ’tibor qaratishim iz lozim.
Oilaviy korxonani ochish - m urakkab, k o 'p darajali jarayon 
b o 'lib , b ir q ato r shartlarni bajarilishini talab qiladi (11.2.1 -rasm ).
H aq iq atd a oilaviy korxona deb m ulkning asosiy qism i yoki 
boshqaruv oila a ’zolarining q o 'lid a b o 'lg a n va oila a ’zolarin in g 
bir qism i bevosita m azk u r korxona ishlovchi istalgan korxonaga 
aytiladi.
O datda, oilaviy biznesning shakllari shahardagi oilaviy kor- 
xo n alam i h am d a qishloqda faoliyat yurituvchi d eh q o n , ferm er 
xo'jaliklarining farqlanishini taqozo etadi. C hunki ularning faoliyat 
k o 'rsa tish sh a rt-sh a ro itla ri, ish boshlash talab lari b ir-b irid a n
tu bdan farq qiladi.
S hahar joylarida oilaviy tadbirkorlik yirik va o 'rta biznes uchun 
xos b o 'lm agan sohalarda o 'z o 'm in i topishga intiladi. B ular mayda 
ulgurji va c h ak an a savdo, m aishiy xizm at ko'rsatish , restoran 
biznesi, choyxona va oshxonalar, k afeva barlar, aholiga transp o rt

---