‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova

Kd = / / / + K T  
(2)
bu erda: Kd — diskont koeffisiyenti yoki pul qiymatining o'zgarish 
sur’ati (odatda, bank kreditlari bo'yicha o'rtacha foiz darajasida qo'llaniladi); 
К - foiz stavkasi, %; T — investisiya ajratilgandan boshlab o'tgan vaqt, 
yil;
M asalan, bank stavkasi 10% ga teng bo'lsa, uchinchi yil u ch u n
diskontlash koeffisenti:
K =  1/1 + 0 ,1 3 = 0,769 n i tashkil etadi.
Bundan foydalanib, yuqorida ko 'rib chiqqan m isolim iz u ch u n
investisiyaning qoplanish m u dd atin i aniqlaym iz. B uning u ch u n
(1) form uladan foydalanib, investisiyaning qoplanish davrida pul 
qiym atining farqini aniqlab olam iz.
D iskontlanish koeffisenti: 
D iskontlanish darom adlari:
1-yilda 1/ 1+0,1 -1 = 0,9091
2-yilda 1/ 1+0,1-2 = 0,8333
3-yilda 1/ 1 + 0 ,1 -3 = 0,7692
25000x0,9091=22728 so'm ni 
35000x0,8333=29166 so'm ni 
48000x0,7692=36922 so'm ni

---

S hunday qilib, bank stavkasi 10% bo'lgan holda, jam i uch 
y ild a d is k o n tl a n g a n d a r o m a d l a r h a jm i 888 1 6 s o 'm
(22728+29166+36922) ni tashkil etadi. D em ak, firm a bo 'y ich a 
investisiyaning to 'liq sum m asini qoplash u ch u n firm aga 31184 
(120000-88816) so'm etishmayapti. Endi, to'rtinchi yilda investisiya 
um um iy hajm ining etishm ayotgan qism ini yanada aniqroq qilib 
hisoblab chiqishim iz m um kin. D em ak, to 'rtin ch i yilda diskontlan 
gan darom adlar:
1 / ( 1 +0,1 -4) = 0,7142; 54000x0,7142 = 38567 so 'm n i tashkil 
etadi.
Endi firm a uchun investisiyaning etishm ayotgan sum m asini 
(31184 so 'm ) hisoblab chiqilgan to 'rtin c h i yildagi investisiya 
sum m asi (38567 so'm ) ga b o 'lib 0,81 ga ega bo'lam iz. S hunday 
qilib, firm a investisiyalarining qoplanish m uddati 4 yilni em as, 
balki 3,81 yilni tashkil etar ekan. V aholanki, firma investisiya 
xarajatlarining m a ’lum vaqt o 'tish i bilan qiym ati (tannarxi) ning 
o'zgarib borishini hisobga olm ay am alga oshirgan oldingi hisob- 
kitoblarimizdagi m uddat 3,22 ni tashkil etgan edi. A m m o belgilan­
gan davrlardagi m uddatlar ichida barcha om illarni hisobga olib, 
yanada aniqroq hisoblab ch iqqan investisiyalarning qoplanish 
ko'rsatkichi ishlab chiqilayotgan loyiha uch u n ajratilgan m ablag'- 
larning 4 yil m uddatga zo 'rg 'a etishini ko'rsatdi.
Agar bank kreditlarining foizlari ham inflyasiya darajasini 
hisobga olib borsa, unda ushbu loyihani qabul qilish m aqsadga 
m uvofiq em asdir. S hu n in g u c h u n in v estisiy alash tirilay o tg an
loyihalarni ishlab chiqish davom ida ko'zda tutilayotgan (iqtisodiy) 
om illardan tashqari, ko'zda tutilm agan (tabiiy, ijtim oiy, siyosiy) 
om illarni e ’tiborga olgan holda bir n ech a variantlarini ishlab 
chiqishni taqozo etadi.
Bunday holatlarda mavjud barcha investisiyalash variantlarini 
investisiyalarning foydalilik darajalarini aniqlash orqali o'rg an ib
chiqish tavsiya etiladi. Foydalilik ko'rsatkichi sifatida foydalilik 
koeffisiyenti deb ataluvchi kattalikdan foydalanish m um kin. U 
quyidagi formula yordam ida hisoblanadi:
F o y d a lilik
_ K o'zda tutilgan darom adlar sum m asi 
koeffisenti 
K o'zda tutilm agan xarajatlar sum m asi 
^

---