‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova

Ko'zda tutilgan daromadlar summasi bu investisiyalashtiri- 
layotgan m a zk u r loyihani am alga osh irish evaziga kelgusida 
olinadigan foyda hajm idir. Lekin u kelgusida kutilayotgan absolyut 
m iqdorlarda em as, balki yuqorida ta ’kidlangani dek, diskontlash 
koefFisiyentlari bilan to ‘g ‘rilangan holda yuzaga keladi. Boshqacha 
qilib aytganda, form ulaning suratida s o ‘m ning bugungi qiyinatida 
ifodalangan d arom ad lar sum m asi aks etadi.
K o ‘rib chiqilayotgan investisiya loyihalarini am alga oshirish 
uch un sarflanadigan barcha xarajatlar hajm i ham xuddi shunday 
h iso b la n ad i. Bu h iso b -k ito b la r b ir n ech a yildagi investisiya 
loyihalarini am alga oshirishga qaratilgan . Agar investisiyalashtirish 
qisqa m uddatlarga (3 oy, 6 oy yoki I yilga) m o'ljallangan bo'lsa, 
bunday holda xarajatlar va darom adlarni diskontlashning hojati 
yo'q.
Foydalilik koeffisiyentiga asoslanib, agar koefFisiyent 1,00 dan 
yuqori yoki unga teng bo'lgan taqdirdagina investisiyalashtiri- 
Iayotgan loyihalam i am alga oshirish maqsadga muvofiq. A m m o bu 
hisob-kitob ham etarli emas. C h unki, m ablag' bilan t a ’m inlash 
taqchilligi yuqori sharoitlarda foydalilik koeffisiyentlari yuqoriroq 
b o'lgan loyihalarni qo'llash afzaldir. Buni quyidagi m isolda ko'rib 
chiqaylik. Deylik, ikkita investision loyiha taqdim etilgan bo'lsin.
B irinchi loyiha bo 'y ich a xarajatlar hajm i 200 ming so 'm n i 
tashkil etib va bu jam i 1 mln. so'm miqdorda diskontlangan darom ad 
keltirishi k o 'zd a tutilgan. Bunda so f darom ad 800 m ing so 'm n i 
tashkil etadi.
Ikkinchi loyiha b o 'y ich a esa jam i xarajatlar hajm i 50 m ing 
so 'm n i talab etgan holda, diskontlangan daro m ad lar hajmi esa 
450 m ing so 'm n i tashkil etadi. Bunda so f d arom ad 400 m ing 
so'm ga tengdir, y a ’ni birinchi loyihadan 2 m arta kam dir.
Sizdagi m avjud m ablag' esa 200 m ing so 'm n i tashkil etib, 
birinchi loyihani investisiyalashtirish im koniyatiga egasiz. X o'sh, 
bu m aqsadga m uvofiqm i?
A lb atta, y o 'q . C h u n k i, b irin c h i lo y ih a u ch u n foydalilik 
koeffisiyenti 5 ga (1 m ln. so 'm : 200 m ing so 'm ), ikkinchi loyiha 
uch u n esa 9 ga (450 m ing so'm : 50 ming so 'm ) teng ekanligini 
hisoblab chiqish un ch alik qiyin emas. D em ak, agar 200 m ing

---

so ‘m m ablag‘ingizni foydalilik koeffisiyenti 9 ga yaqin bo'lgan bir 
nechta kichik loyihalarga sarf qilsangiz, natijada siz 1,6 mln. so‘mga 
yaqin sof darom adga ega b o ‘lasiz. Bu esa birinchi loyiha daromadiga 
nisbatan 2 m artaga ko'pdir.
Biroq hayotda foydalilik koeffisiyentlari bir xil boMgan bir 
nechta loyihalar bir vaqtning o ‘zida kam d an -k am xollardagina 
uchraydi. Bu koeffisiyentlar ko‘pincha bir-biridan keskin farq qiladi. 
Shuning u ch u n qaysi loyihani tanlash masalasi hal qilinayot- 
g an d a, a w a lo , u larning foydalilik koeffisiyentlari kattaliklari 
b o ‘y ich a, y a ’ni u shbu k o effisiy en tlar m iq d o rin in g k am ayib 
borish tartibini ko‘rsatuvchi sxema tuzib, kuzatib borish m aqsadga 
m u v o fiq d ir. Buni xarajat va darom adlar m iqdoriga ko‘ra quyidagi 
jadval tarzida ham ifodalash m um kin (5.3.1-jadval).