‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova
Download 4.65 Mb. Pdf ko'rish
|
Boltabayev M.P.Kichik biznes va tadbirkoplik
2005
2006 2007 20CS 3 W y illar [ □ Bank kreditlari Ш Banklarning uzoq muddatli kreditlari ' kuchayishi, iqtisodiyot real sektorining h ar to m o n lam a q o'llab - q u w atlanishiga ham da barqaror iqtisodiy o 'sish su r’atlarining ta’minlanishiga zam in yaratmoqda. Bank operatsiyalari aktiv va passiv operatsiyalardan iborat b o 'lib , passiv o p e ra ts iy a la r pul m a b la g 'la rin i m a ’lu m b ir yo'nalishga safarbar etishga qaratilgan. Banklar passiv operatsiyalar orqali jam g'arm alar va vaqtinchalik bo'sh turgan m ablag'lam i ishlab chiqarishga safarbar etib, foyda oladi. Aktiv operatsiyalar turli xarakterdagi kreditlarni berish operatsiyalari bilan bog'liq b o 'lib , quyidagi elem entlari b o 'yicha turkum lanadi: — muddatlari bo'yicha kreditlar qisqa, o 'rta va uzoq m uddatga mo'ljallangan. — kreditlar hajmi b o'yicha kichik, o 'rta, yirik m iqdorda h ar bir mijozga individual va moliyaviy im koniyatlarini hisobga olgan holda beriladi; — ayrim turlari bo'yicha maxsus kafolatni talab etuvchi, garov evaziga beruvchi kreditlar mavjud. — kreditlarning turlari b o 'y ich a , ya’ni davlat, tijorat, xalqaro va boshqa turlari bo'yicha berish. — qarzni turlari bo'yicha yuridik va jism oniy shaxslarga berish. V aqtinchalik foydalanish u ch u n , iste’mol uchu n, qarzlarni to'lash uch u n , eksport va im port operatsiyalarini bajarish uchun beriladigan kreditlar. Hozirgi bozor iqtisodiyoti sharoitida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik korxonalari o'z faoliyatida turli banklar bilan m uom alada bo'ladi. Bu jarayon oldingilaridan farqli ravishda anch a m urakkab hisoblanadi, chunki aw algi jarayonlar, asosan, korxonalar orqali bank o'z faoliyatini olib boiganligi bilan xarakterlanadi. Tadbirkorlik faoliyati shakllanishi tufayli banklar xususiy m ulk egalari va kichik korxonalar faoliyati bilan bog'liq operatsiyalarni bajarishga o 'z m ablag'larini safarbar etib boradi. Tadbirkorlarning banklar bilan bo'ladigan operatsiyalarida ko'pgina erkinliklarberilganligi shunda nam oyon bo'ladiki, xususiy tadbirkor o 'z jam g 'arm asin i O 'zbekistonning turli banklaridagi o 'z hisob schyotida saqlash, kredit va kassa operatsiyalarini bajarish huquqigaega. Banklar bilan tadbirkorlar o'rtasidagi m unosabatlarda am al qilayotgan qonun va shartnom alarga asosan pul o'tkazish yo 'li bilan hisob-kitoblar olib borish m um kin. Banklar tadbirkor schyotida pul m ablag'lari, qim m atli q o g 'o zlar va boshqa m uhim aham iyatga ega hujyatlarni saqlashni kafolatlab beradi. B anklar tadbirkorlar va m ijozlar bilan bo 'ladigan operatsiyalarda pul egasi to m o n id an topshiriq qog'ozi bankka kelib tushishi bilan 12-13 soat davom ida keyingi operatsiyalarni bajarishi zarur. M ulk egalari hisobiga pul o 'tk azish shahard a 4 ish kunida, viloyatda 5 ish kunida, respublika ichida 10 ish kunida bajarilishi lozim. A garbu qonun shartlari buzilsa, mijozga yillik foiz m iqdorida bankjarim a to'laydi. Bank mijozlaming arizasiga binoan ularga tegishli o p e ra tsiy a la rn i b ajarad i. B an k lar ta d b irk o rla rn i R esp u b lik a M ark aziy banki to m o n id a n k iritilg an o 'z g a rish la r, q o id a la r ayniqsa, hiso blar b o 'y ich a naqd pulsiz tarzdagi o p eratsiyalar b o 'y ic h a o'zgarishlardan xabardor qiladi. Bank m ijozga kechikib o 'tk a z g a n o p eratsiy alari u c h u n , p u ln i n o to 'g 'r i jo 'n a tg a n lig i u c h u n , ay b do r sifatid a, h a r b ir kun u c h u n o 'tk a z ila y o tg a n sum m aning 3 foizi m iqdorida jarim a to'laydi. Bankning aybi bilan hisob hujjatlari yo'qolsa, mijozga hujjatda ko'rsatilgan sum m aning h ar bir kuni uch u n 3 foiz m iqdorida ja rim a to 'lan ad i. T adbirkorlar bilan bank o 'rtasid a kredit berish b o 'y ich a o p e ratsiyalar ikki tom on o'rtasida imzolangan shartnom a asosida amalga oshiriladi. O perasiyalarni m uvaffaqiyatli bajarish u ch u n har bir tad b irko r «Banklar va bank faoliyati to'g'risida«gi O 'zb ek isto n Respublikasi qonunlarini chuqur o'rg an ib, unga rioya etishi lozim. Bozor iqtisodiyotida tadbirkorlik korxonalarining hayoti va iqtisodiy faoliyati valyuta operatsiyalari bilan bog'liqligi m a ’lum . Tadbirkorlik korxonalari tashqi iqtisodiy faoliyatini amalga oshirish- da h a m milliy valyuta, ham xorij valyutasida op eratsiyalarni bajarishiga to 'g 'ri kelm oqda. Ayniqsa, tashqi savdo jarayonlari bevosita valyuta operatsiyalari bilan bog'liq. Valyuta operatsiyalari valyuta kursi bo'yicha ikki tom on valyutasi nisbati solishtirilgan holda am alga oshiriladi. X alqaro m aydonda AQSh dollari valyuta kotirovkasida baza sifatida qabul qilingan. Boshqa m am lakatlar valyutasi, kurs b o 'y ich a, A QSh dollariga qiyoslab boriladi. D ollar kursi abadiy bo'lm ay, u ham o ‘zgarib turadi. Bu o'zgarish h a r kuni b o ‘lishi ham m um kin. Shuning uchun banklar kursni bank faoliyat boshlash yoki yopilish vaqtidagi kurslar bo'yicha hisob-kitob ishlari olib boradi. Valyuta kursining o'zgarib borishi haqida harhafta m atbuotda jadval berib boriladi. Bu axborot tadbirkorlaming iqtisodiy faoliyatida m uhim ahamiyatga ega. Valyuta operatsiyalarida asosiy o ‘rinni kredit, qim m atli qog'ozlar, valyutani foyda olish m aqsadida sotib olish va sotish kabilar egallaydi. Xo'jalik yuritish ja ra y o n id a xususiy m ulk egalari valyuta h iso b -k ito b schyotiga ega bo'lish huquqini olib, erkin tarzda valyutani sotib olishlari h a m m um kin. T ad b irk o rlar h am , xorij firm alari va tadbirkorlari bilan savdo qilishi uchun valyutani erkin sotib olish huquqiga ega. U m u m a n , b ozor iqtisodiyoti ja h o n d ag i rivojlangan m am - lakatlarning m uom aladagi valyutalarini m am lakat ichki bozorida h a ra k a tla n is h i u c h u n h u q u q iy im k o n iy a tla r y a ra tib b erad i. T adbirkorlar valyuta bilan bog'liq faoliyatlaridan sam arali foyda lanib, xorij valyutasiga yangi texnika va zam onaviy texnologiya xarid qilib, ishlab chiqarish va xizm at ko’rsatish korxonalarida xizm at sifatini oshirish, ishlab ch iq arish sohasida sifatli tovarlar ishlab ch iq arib , uni sotishdan katta foyda olish im koniyatlariga ega bo'ladilar. 6.3. Kichik biznes va tadbirkorlik subyektlarini soliqqa tortish, ulardan olinadigan soliq turlari va soliq imtiyozlari M ulk shakllaridan q at’iy nazar, barcha korxonalar O 'zbekiston R esp ub likasinin g «K orxonalar, b irlash m a va ta sh k ilo tlard an olinadigan soliqlar to'g'risida«gi qonuniga m uvofiq, davlat va m ahalliy byudjetlarga soliqlar to'laydilar. Download 4.65 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling