‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova
Korxonaning boshqaruv organini tashkil etish
Download 4.65 Mb. Pdf ko'rish
|
Boltabayev M.P.Kichik biznes va tadbirkoplik
Korxonaning boshqaruv organini tashkil etish. Yangi tashkil
e tilg a n k o rx o n a n in g aso siy m u a m m o la rid a n b iri fa o liy a tli organizm ni bunyod etishdir. U ning doirasida ishchilar o 'z faoliyat maqsadlari va unga erishish yo'llarini an iq anglashlari lozim . Agar y angi tashk il etilg an k o rx o n a yaxshi ish la y d ig an va yaxshi boshqariladigan ishlab chiqarishga aylanm asa, u tanazzulga duch kelib, jalb etilgan katta kapital ham , m ahsulotning yuqori sifati ham , hatto unga talab ham yordam bermaydi. N yu-Y ork universiteti Biznes m aktabining professori P iter D rukem ing fikricha, yangi korxonadagi boshqaruv quyidagilarni talab qiladi: — bozorda diqqatni biror narsaga qaratishi; — naqd pullarni rejalashtirish va tartiblashtirish bilan bog'liq jaray on lar rivojini oldindan ko‘ra bilishni; — oliy boshqaruv b o ‘g ‘inini unga zaruriyatdan oldin tuzishni. A gar m ah sulot m uayyan m aqsad lar u ch u n foydalanishga m o ‘ljallab chiqarilgan bo'lsa, u bozorda o 'z o 'rn in i topadi. Shu bilan birga, kiritilayotgan yangiliklar yangi turdagi bozorlarni shakllantiradi. M asalan, ko‘p yil m obaynida barcha ishlarda nusxa ko'chirish q o 'llan ilm as edi. «Kseroks» firm asi nusxa ko'chirish ap p aratin i ixtiro qilib, bozorga chiqargandan keyin nafaqat A Q Sh, balki dunyoning boshqa m am lakatlarida ham ushbu yangilik ju d a keng tarqalib ketdi. Shuni t a ’kidlash kerakki, «bozorni o'rganish» atam asi dinam ik ja ra y o n tu s h u n c h a s i b ilan b o g 'liq d ir. P .D ru k e r «Y univem » kom paniyasi bilan bog'liq bir m isolni keltiradi. T axm inan 1950 y illarda b ozo rni ilm iy tahlil qilish asosida 2000 yilga kelib, kom pyuterlar soni 1 mingga etadi, degan faraz qilingan. Lekin 1984-yilning o'zidayoq 1 m illiondan ortiq kom pyuter sotilgan edi. 0 ‘sha davrda o'tkazilgan tadqiqotlarda kompyuterlar faqat jiddiy ilmiy ish olib borish uchu n qo 'llanilad i, degan fikr ustuvor edi. Shu voqea «Kseroks» kom paniyasi bilan ham sodir b o'ldi. C hunki o 'tk a z ilg a n ta d q iq o tla rd a p o lig rafiy a k o rx o n alari n u sx alash avtom atlariga m uhtoj em as, degan fikr asosiy o 'rin egallagan edi. Lekin hech kirn bu asboblar idora, m aktab, universitet, kollejlarga ham kerak bo 'ladi, deb o'ylam agan. B undan shunday xulosa chiqarish m um kinki, yangi korxona tashkil etilganda uning m ahsuloti yoki xizm ati rejalashtirilm agan bozorlarda yangi iste’m olchilarini topadi. Faqat a n ’anaviy qotib qolgan ishbilarm onlik dunyoqarashni o'zgartirish kerak, xolos. Agar m a ’lum m aqsad uchun ishlab chiqarilayotgan m ahsulotga yangi iste’m olchilar to m o nidan qiziqish bildirilsa, k o m p an iy ash u qiziqishga jiddiy e ’tibor berib, tahlil qilib chiqishi lozim. A gar b o zo rd an uzilish yangi k orx o n ala r u ch u n dastlabki vaqtda «kasallik» bo'lsa, moliyaviy om il, y a’ni n o to ‘g ‘ri moliyaviy siyosat olib borish bunday korxonalar taraqqiyotining keyingi bosqichlarida jiddiy xavf tu g ‘diradi. M uam m o sh u n d an iboratki, is h b ila rm o n la r yangi k o rx o n ala rn i ta sh k il etg an d a, b irin c h i navbatda, katta darom ad olishga intiladi. Lekin dastlabki vaqtda, asosiy e ’tiborni ishlab chiqarish, rivojlanish, faoliyat, pul oqim ini tartiblashtirish uchun m oliyalashtirish m anbaini to p ish lozim . Y angi korxona q o ‘sh im c h a k apital b ilan ta ’m in lan g an d ag in a rivojlanishi m um kin, y a’ni ishbilarm onlik moliya boshqaruvsiz bo‘lmaydi. K orxonaning rivojlanishi va m uvaffaqiyatida oliy boshqaruv tizim i yoki maxsus boshqaruv guruhi tuzish m uhim aham iyat kasb etadi. U shbu guruh ishni o ‘z korxonasining ishlab chiqarish xo'jalik faoliyatini tahlil qilishdan boshlashi lozim. U lar korxona muvafifaqiyatini ifodalovchi y o 'n a lish la m i aniqlab, m aqsad va vazifalari ni belgilashi zarur. K orxona rahbari o 'z xodim lari bilan ham korlik qilib, talabni bo'shashtirm asdan, ulaiga ishonch bildirib, faoliyat yuritishi lozim. R ahb ar doim o etakchi bo'lishi kerak. O 'z kuch va qobiliyatini sam arali ishlatish sohalarini aniqlash yangi korxonaning boshqaruv om illaridan biridir. Y angi korxona rivojlanib, taraqqiy etishi bilan birga tadbirkorlarning vazifalari ham o 'zg arib boradi. K o 'p ish b ilarm o n lar so d ir b o 'la y o tg a n o'zgarishlarni doim o anglay olm ay, yangi sharoitda n im a qilishini bilm ay qoladilar. M ana shu sh aro itd a tad b irko r o'ziga: «M ening qobiliyatim va qiziqishim nim alarga moyil?», «Qaysi ishda m en o 'z im n i ko 'rsata olam an?», «K orxonaning qaysi bir ish y o 'n a - lishida m en foyda keltiram an? «kabi savollar berib, tegishli qaro r qabul qilishi m uhim aham iyatga ega. M asalan, «Polaroid» fotokam erasining ixtirochisi Edvin Lend o 'z kom paniyasiga 13 yil rahbarlik qilgan. U ning rahbarligida kom paniya nihoyatda tez rivojlanib ketgan. Sharoitni tahlil qilgach, E. L en d m a ’lum v aq td an keyin o 'z i k o m p an iy ag a rah barlik qilolm asligi, b u ishni p ro fessio n al m u tax assislar b o sh q arish i kerakligini tush und i, o 'zi esa ilm iy izlanishlar bilan shug‘ullana boshladi, ya’ni ko'proq samara keltiradigan sohada faoliyat yuritishga o 'tib ketdi. E. Lend o'zig a laboratoriya qurib, kom paniyada olib boriladigan fundam ental tadqiqotlarni boshqardi, firm aning tezkor boshqaruvini maxsus tayyorlangan m utaxassislarga topshirdi. Bu kabi misollar ishbilarm onlik sohasida talaygina. Franchayzingning m ohiyati va ustuvorligi. Oxirgi yillari im tiyozli tad birko rlik d a franchayzing keng q o 'lla n ila b oshladi. Ishbilarm onlikning ushbu shaklida franchayzer (odatda, yirik bosh kom paniya) kichik firm a yoki biznesm enni belgilangan m a ’lum hududda tovar, reklam a xizm ati, biznes texnologiyalari bilan ta ’minlashni o 'z zimmasiga oladi. Buning evaziga firma (franchayzi) kom paniyaga (franchay- zerga) m enejm ent va m arketing sohasida xizm at ko'rsatish va shu kompaniyaga o'zining m a’lum kapitalini qo'yish majburiyatini oladi. O datda, franchayzing faqat kom paniya franchayzer bilan ish olib b o rish m a jb u riy a tin i o lib , b iz n e sd a u n in g k o 'rs a tm a la rig a bo'ysunishga harakat qiladi. Franchayzi korxonasi franchayzer tom o n id an tashkil qilingan tizimning bir qismi sifatida faoliyat yuritadi. Hozirgi vaqtda AQShda yarim milliondan ortiq korxona imtiyozli ishbilarmon faoliyati bilan shug'ullanadi. Ularning ulushi mustaqil korxonalarga nisbatan oshib bormoqda. Franchayzingni yoym oq u ch u n yirik firm a egalari vaqt-vaqti bilan ko'rgazm a o'tkazishadi. B undan m aqsad kishilarni im tiyozli ishbilarm onlik bilan shug'ullanishga jalb etishdan iborat. Ishb ilarm on lik n ing bu turi yoqilg'i quyish shox ob ch alari (32%), engil va yuk m ashinalari bilan savdo-sotiq qilish (6%), restoran va ovqatlanishda tez xizm at ko 'rsatish (7%) biznesida keng quloch yoygan. F ranchayzingning asosiy ustuvorligi bitim tuzgan korx o n a larning aniq ixtisoslashishidir. Yirik firm aning k o 'm a k berishi franchayzingni tijorat tavakkalini kam aytiradi. Bosh firm a o'qitish ishlari olib boradi va franchayzi-korxona ish faoliyatini doim o nazorat qilib turadi. Shu bilan birga tizim b a ’zi kam chiliklardan xoli em as. U ning eng asosiy kamchiligi qism an mustaqillikni yo'qotishdir. Franchayzi korxonasi bosh firm a bilan yuridik bitim orqali bog'lan gan bo‘lib, u n in g q o n u n - q o id a l a r i ta la b ig a b o ‘y s u n a d i, f r a n c h a y z e r kom paniyasining k o ‘rsatm alarida bayon etilgan biznesni olib borish uslublariga rioya qiladi. Bu esa, o ‘z navbatida, tashabbuskorlikni yo'qotishga olib keladi. 5.3. Kichik korxonalar faoliyatini iqtisodiy tahlil qilish asoslari Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxona va tashkilotlar faoliyat yuritishlarini m ablag1 bilan ta’minlash iqtisodiy m uam m olardan biri bo'lib, katta tavakkalchilikni talab etadi. Sarflangan m ablag'lam i qaytarish, qoplash m uddati qanchalik uzoq bo'lsa, bu xavf darajasi ham shunchalik oshib boradi. Chunki, bu m uddat ichida bozor ko n ’yunkturasi h am , narx-navolar ham , ish haqi to'lovlari ham sezilarli oshib boradi. Shuning uchun, iqtisodiyot barqarorbo'lm agan sharoitlarda (ayniqsa, bu holat nafaqat ayrim tovar bozori, balki butun mamlakatga xos bo'lsa) xarajatlari tezroq qoplanadigan samarali loyihalarga mablag' sarflash maqsadga muvofiqdir. Bunday yondashuv fan-texnika taraqqiyotining s u r’ati eng yuqori bo'lgan va yangi texnologiya yoki m ahsulotlarning kirib kelishi oldingi investisiyalarni tezda q ad rsizlan tirib yuborishi m u m k in b o 'lg a n ta rm o q la r u ch u n ju d a m u h im d ir. B u n d a n tashqari, pulni oluvchi etarli obro'ga ega bo'lm asa va m ablag' egasi uzoq m uddatga unga pulni ishonishni xohlam asa ham m ablag'ning o 'zin i qoplash m u dd atig a qarab ish ko'riladi. Misol tariqasid a, «Jahongir» kichik korxonasining mablag* bilan t a ’m inlanish va uni o'zlashtirish tartibini k o 'rib chiqam iz. Korxona ixtiyorida o'zlashtirish uchun 120 ming so'm lik xomashyo resurslari va tay y o r m ahsulotlar mavjud. M azkur resurslardan foydalanish natijasida korxona 35 ming so'm daromad olishni ko'zda tutm oqda. Shu asno da korxona rivojlanish fo nd id an ajratilgan pullar va b an kd an olingan kreditlam i 4 yildan kechiktirm asdan qaytarish rejalashtirilgan. X o'sh, ushbu loyiha talabni q ondira oladimi? Buning uchun quyidagi hisob-kitoblarni am alga oshiram iz. Korxona xarajatlarini qoplash m uddati quyidagi form ula orqali hisoblanadi: Download 4.65 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling