З. М. Бобур номли

Яккакураш машғулотларининг шакл ва
турлари
Каратэ-до японча бу-до жанговар санъати мажмуасининг таркибий қисмидир. У спортнинг бутун дунёда тобора оммалашиб бораётган турига айланмоқда.
Каратэ-донинг ажралмас жиҳати шуки, формал машқларни бу соҳада бир оз билимга эга бўлмасдан туриб ўрганиш мумкинмас, шунинг учун уни ката билан танишишнинг моҳиятини тушунтирувчи маълумотларни ўрганиш билан бирга олиб борган маъқулдир.
Каратэ-до (техника жиҳатдан) ўзида, юқоридаги бўлимда эслатилганидек, уч асосий элементни: кихон (асос техника), кумитэ (шерик билан машқ бажариш, яккама-якка кураш) ва ката (шериксиз ҳаракатланишда техникани пишитиш) ни бирлаштирган комплекс спорт туридир. Уччала шакл ҳам тенг аҳамиятлидир. Уларнинг бирисиз каратэ-дони бутунича тасаввур этиб бўлмайди.
Амалиёт нуқтаи назаридан каратэда, табиийки, биринчи ўринга кумитэни қуймоқ керак, аммо кихон бўлимида ишланган асос техникасиз, катада жамланган жанг принципларини тушунмасдан туриб яхши жангчи бўлиш мушкул.
Каратэ-дода спортнинг қатъий олишувда йўналган руҳий ҳолати, рақиб ниятини ўз вақтида чуқур англай билиш қобилияти, ўзини яхши билиб олиши, баданни мустаҳкамловчи восита ҳисобланган мазкур уч таркибий қисмда ҳам юқори баҳоланади. Ахир замонавий каратэ-до мактабининг асосчи Г.Фунакоши, каратэнинг мақсади кўтаринки руҳий ҳолат ва камтарликка эришмоқдир, деб бекорга айтмаган. Гарчи бундай юксак руҳий сифатни ҳар бир спотчида тарбиялаш мушкул бўлсада, каратэга фақат жисмоний тарбияга боғлиқ соҳа деб қарамаслик керак. Ҳақиқий каратэ-до шогирдда шерик (рақиб)га ҳурмат билан қараш, интизомлилик, назокатлилик каби аҳлоқий сифатларни тарбиялашни кўзда тутади. Мазкур сифатларга катталарга ҳурматни (бусиз бирор таълимни амалга ошириб бўлмайди) қўшиб қўйиш мақсадга мувофиқдир.
Ката санъати Ўқувчи кихон (асосий техника) билан шуғулланиб, каратэ алифбосини эгаллаб боради. Кўп минг марталаб қайтаришлар билан ижро техникасини сайқалланади ҳамда специфик сезгирлик ўта тез ривожланади. Кумитэда (рақиб билан машқ жанги) бошловчи спортчи техник усулларни тўғри ва ўз вақтида бажаришни ўрганади. Фақатгина шу даврда яхши ўзлаштирилган усуллар амалда кенг қўлланилади. Техниканинг кейинги такомиллашуви рақиб билан қўлма-қўл ишлаш мобайнида юз беради. Ката япончадан сўзма-сўз «шакл» деб таржима қилинади. У шогирд ва кузатувчи тасаввуридагина мавжуд бўлган бир нечта рақиблар билан ҳаёлий беллашувдан иборат. Бу машқнинг мақсади-аниқ ҳимоя ва ҳужум усулларидан фойдаланиб, айлана ҳимоя тизимини яратиш.
Замонавий каратэ-дода «озод спарринг», яъни одатий яккакураш шакли ҳам қўлланади. Илгари маҳорат даражасини аниқлаш учун фақат ката бажариладиган мусобақалар ўтказилардики, унда кучли каратэчилар аниқланарди. Айнан шунинг учун ҳар қандай шуғулланувчи шуни тушуниб етиши керакки, ката каратэ-дода маҳорат даражасини аниқлашнинг асосий мезони ҳисобланади. Ката бўйича мусобақалар ҳозир ҳам ўтказилади. Спортчилар гуруҳ (3киши) ва якка ҳолатда мусобақалашадилар. Эркаклар (ўғил болалар) ҳам, аёллар (қизлар) ҳам мусобақалашишади.
Спортчи ката билан шуғулланаркан, қанчалик шуғулланганлигига қараб, одатда, майдонда белгиланган йўл бўйлаб техника, нафас олиш, туриш, сезгирликнинг ўткирлиги ва ҳаракатнинг аниқлиги сингари вазифаларни адо этади. Кимки ўз маҳоратини бетўхтов ўстимоқчи бўлса, қуйидаги қоидага амал қилиш керак: юқори даражадаги катани чала ўзлаштиргандан кўра қуйи поғонадаги катани мукаммал эгаллаган яхши.
Асосий катани бажараётганда мустаҳкам туриш, яхши ишлов берилган ҳимоя ва ўрин алмаштириш тинимсиз шуғулланиш билан мустаҳкамланади. Катани жиддий эгаллаш учун камида уч йил керак. Аммо бу-ҳали ҳамма нарса эгалланди, дегани эмас.