Z nishonova, D. Qarshiyeva

Egizaklar metodi. Egizaklaming tugilishi - tabiat tomonidan 
amalga oshirilgan tajribadir. Egizaklar metodi 1924-yili F.Galton 
tomonidan taklif etilgan. Uning o‘zi egizaklar tadqiqotlari ma’lu- 
motlarini tushuntirish chizmasini ishlab chiqqan. Psixogenetikada bu 
metod eng ko‘p tarqalgan metoddir. Egizaklar psixogenetik tadqi­
qotlar uchun ideal obyekt hisoblanadi.
Monozigot (MI) va dizigot (DI) yegizaklari farq qiladilar. 
Dizigot egizaklar yoki ikki bola tugilishi, agarda ovulatsiya davrida 
onada ikkita yoki undan ko‘p tuxumdonlari bir vaqtda yetilgan b o isa
sodir boiadi.
Agarda ayol bu davrda bir necha erkaklar bilan aloqa qilgan 
bo isa, bolalar turli otalardan boiishi mumkin. Genetik mazmunda 
dizigot egizaklar qarindosh akalar va opalardan hech farq qilmaydi.
Monozigot egizaklar ikkita mustaqil organizmga ajralgan bitta 
zigotlardan (tuxumdonni tuxumdor qismi) paydo boiadilar. Ular 100 % 
bir xil genlarga ega boiadilar. Dizigot egizaklar monozigot 
egizaklardan ko‘ra ikki barobar ko‘p tugiladi. T ugilish ko'pligi ota- 
onalarning ijtimoiy roli, etnosi, yashash joyiga bogiiq boiadi. 
Egizaklaming tugilishi nisbatan kam uchraydigan holat boiganligi 
uchun egizaklar bilan tadqiqotlar o‘tkazish uchun sinovda ishtirok 
etuvchilar yetarli: dunyoda bugungi kunda 60 million egizaklar
63

---

yashamoqda. Egizaklar juftlari o‘rtasidagi o‘xshashliklar genotip va 
umumiy muhit bilan belgilanadi. Monozigot va dizigot egizaklar 
uchun umumiy muhit bir xil, genotiplari esa turlicha: MZ egizak- 
larining genotiplari o'xshashligini 100 %, DZ egizaklar uchun esa 
50 %, MZ va DZ egizaklar juftliklari ichidan korrelatsiyani taqqoslab 
muhitning genotipga va muhitning u yoki bu belgisiga, rivojlanishiga 
ta’sir kuchini aniqlash mumkin. Egizaklar metodini qoilashda asosiy 
muammo tanlanishni shakllantirish va MZ va DZ egizaklami tanlab 
olish, fenotipik ko'rsatkichlari bo‘yicha dizigot egizaklami mono­
zigot egizaklardan ajratishga imkon beruvchi metodikaga ega b o iish
kerak. 1924-yilda G.Simens (Siemens N. 1927) ko‘plab ko‘rsatkich- 
lari asosida alohida (polisimptomatik metod) egizaklar juftligi 
ichidan o‘xshashlikni baholash va ulami yoki monozigot yoki dizigot 
egizaklarga ajratishga imkon beravchi zigotligini baholash metodini 
taklif etadi.
Egizaklar metodi ikkita asosiy sharoitlarga asoslanadi:
1. DZ juftligi uchun ham, MZ juftligi uchun ham rivojlanish 
muhiti bir xil.
2. Alohida tugilganlar va egizaklar o‘rtasidagi muhitda farqlar 
yo‘q.
Birinchi shartli buzilish ichki validlikka ta’sir ko‘rsatadi. Chunki 
muhit ta’siridagi farqi (misol uchun ota-onalarning egizaklar har 
biriga turlicha emotsional munosabatlari) muhit va genetik omillar 
ta’siri birlashishiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Ikkinchi shart tashqi validlikni belgilaydi. Agarda u buzilsa, 
egizaklardan olingan xulosalami umumiy turga ko‘chirish mumkin 
boimaydi. Egizaklar tadqiqotlari rejasi ikki omilning reja varianti- 
dan iborat boiadi:
1. Nasliylik - 2 gradatsiyaga ega omil (MZ egizaklarda 100 %lik 
va DZ egizaklarda 50 % o‘xshashlik) ;
2. Muhit (bu omil bo‘yicha guruhlar teng sharoitdalar).
Egizaklar metodining bir necha turlari mavjud. Ulardan aso-
siylari quyidagilardan iborat:
1. An’anaviy egizaklar metodi.
2. Ajratilgan egizaklar metodi.
3. Egizakli oilalar metodi.
64

---

Quyidagilari yordamchi turlarga kiradi:
4.Egizaklarni egizak bo'lmaganlar bilan taqqoslash
5. Bir o‘zi bo‘igan egizaklami o‘rganish.
6. Egizaklami juft sifatida o‘rganish.
An’anaviy egizaklar metodida aytib o‘tilganidek tnuno 
dizi- 
got egizaklami taqqoslash ko‘zda tutiladi.
MZ va DZ egizaklar juftliklaridagi korrelatsiyani bir marotabalik 
taqqoslash yo‘li bilan xulqi xususiyatlari determenansiyasiga nas- 
liylik va muhit hissasining nisbatlari aniqlanadigan hamda egizaklar 
bir jufti uzoq vaqt davomida o‘rganiladigan longitud varianti tuzi- 
lishlarini ko‘rsatish mumkin.