Z. T. Taxirov nashr jarayoni asosiy bosqichlari

“Salimboyvachchaning yelkasiga minish uchun Gulnor qurbon 
bo ‘lishi kerak... ”
Muallif ovozi:
"... 
Bundan tashqari, Gulnor kabi, odamlarning ta ’rifiga 
qaraganda, chitoyli qiz bilan ko'ngil qonguncha “suhbat” qilish 
orzusi ham uning ко ‘ksiniyoqdi...
”
Navbat yana Tantiboyvachcha ovoziga:
“... 
Savobning eshigi k o ‘p, deydilar. Bu bo ‘Imasa, boshqa bir 
eshikdan kirib chiqarmiz. Masalan, machitga gilam olib berish. 
Bunda kishining nomi ham chiqadi... ”
Muallif ovozi:
deb o ‘yladi-da, qadamini ildam bosib Yormatni ortda 
qoldirdi”
Adib bu ichki ovozlar yordamida, ular rang-barang, personaj lar 
ruhiyatida yuz bergan ichki ko‘nikishni butun murakkabligi bilan 
ko'rsatib bera olgan. Mana shu kichik parchadayoq kitobxon 
hayotning achchiq haqiqatining butun ta’mini to‘la xis etadi.
Takrorlash va mulohaza uchun savollar
1. Adibning obraz yaratishida ichki ovozlaming ahamiy ati 
nimada?
2. Ikki nutq, ikki qiyofa deganda nimani tushinasiz?

---

3. Ichki nutqga muallifning aralishuvi nega kerak?
4. Adib ichki ovozlar yordamida nimalarga erishadi?
4-§. Personaj nutqi
•
Nutq egaslniki bo‘lishi kerak.
 
<
•
Nudqdaxarakterning namoyon bo‘lishi.
•
Nutq ytlmoty qatlamga mansublik belgisL
•
Kimning klmilglnl s o ‘zl aytadL
Har bir ijodkor, awalo, xalq tilini yaxshi bilishi lozim. Narsa, 
voqea va hodisalami aniq, ravon, yorqin, tushunarli anglatishi 
uchun xalq tili o‘z bag‘rida noyob javohirlami saqlovchi ummondir. 
Ijodkor esa mana shu ummonga chuqur sho‘ng‘iy oluvchi, g‘owos 
bo‘lishi kerak. Shunda u ushbu tildan, uning boy xazinasidan 
xohlagancha foydalana oladi. Ijod mahsulida o‘nlab maqollar, 
qochirimlar, maxsus ifodalar, o‘xshatishlar, so‘z o‘yinlari, takror 
qo‘llanmalar bor rangi bilan tovlanadi. Agar ijodkor shularga 
muvaffaq bo‘lsa, uning asari ham jonli, obrazli tilga ega bo‘ladi.
Asardagi barcha personajlar- ular asosiy qahramonlar bo‘ladimi 
yoki ikkinchi, uchinchi darajalimi, bari bir hammasi o‘z tilida 
so‘zlaydi. Adib ulaming o‘z nutqidan foydalanib muayyan shaxs- 
personaj tavsifini yaratadi. Har bir personaj o‘ziga yarashiq tilda 
so‘zlaydi (aslida, ijodkor tomonidan so‘zlatiladi) va o‘zlarining kim 
ckanligini ko‘rsatadi. Iste’dod egasi bo‘lmish ijodkor, turli tabaqa 
vakillarining nutqini, so‘zlash tarzini yaxshi bilishi talab qilinadi.
Abdulla Qodiriy “0 ‘tkan kunlar” romanida XIX asr o‘ratalarida 
Toshkent va Marg‘ilonda yuz bergan voqealami qalamga oladi.
223

---

0 ‘sha davr kishilari obrazini yaratadi. Albatta adib obrazlar 
to‘laqonli va ishonarli bo‘lishlari uchun o‘sha davr barcha ijtimoiy 
qatlamlarining vakillarini alohida - alohida tasvirlaydi. Ular 
obrazi mukammal bo‘lishi uchun nutq omiliga h3111 al°hida e tibor 
beradi. Masalan, 0 ‘zbek oyim. Bu o‘ziga to 4» Toshkentning 
tagli-taxtli xonadoninig aytgani aytgan, o‘z so zini о tkazmasdan 
qo‘ymaydigan erka qizi bo‘lganligidan eri Yusufbek hojidek 
Toshkentning hokimdan keyingi ikkinchi darajadagi maqomga ega 
inson ham uning rayiga qaraydi.