Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti xorijiy tillar fakulteti
Download 0.63 Mb. Pdf ko'rish
|
frazeologik birikmalarning paydo bolish yollari va ularning ozbek tilidagi muqobillarini tadqiq etish usullari (1)
|
comes out of the sack but what was in it – qopda nima bo`lsa, shu chiqadi yoki qozonda boric
ho`michga chiqadi. Bu usul obrazli frazeologik birlikning ma’nosi shaffof bo`lgan taqdirda, ya’ni uni hamma oson tushungan holdagina qo`llash mumkin. Frazeologik birikmalar tarkibidagi so`zlar ko`chma ma’noda qo`llanilgan bo`lsa-da, ularning lug`aviy ma’nosi aniq bo`lsa, uni tarjima qilishda kalkalashdan foydalanish matnni, matndagi informatsiyani hamda matndagi g`oyani tushunishni osonlashtiradi, tarjima muqobilligini ta’minlaydi. Kalkalash aksariyat
76
hollarda obrazli frazeologik birikmalarni oddiy frazeologik, ya’ni erkin birikmalarga aylantirib qo`yadi. Bu usulning qanchalik to`g`ri tanlanganligini tarjima sifati ko`rsatadi. Aksincha, frazeologik birikma tarkibida qo`llangan so`z ma’nolari shaffof bo`lmasa, kalkalash usulidan foydalanish matnda qo`llangan ko`chma ma’noli so`zlarni qisman, ba’zan esa to`liq tushunmaslikka olib keladi. Masalan, ingliz tilidagi to send somebody to Coventry turg`un frazeologik birligini tushunish uchun undagi so`zlar ma’nosi yoki ma’nolar yig`indisi yetarli bo`lmaydi, chunki bu frazeologik birlik na yubormoq va na Koventri so`zining ma’nosiga bog`liq. Bu iboraning tarjimasi baykot qilmoq fe’liga to`g`ri keladi. 2.
Aksariyat hollarda asliyat va tarjima tillarida bir xil fikr ifodalanadi, biroq ular obrazlari bilan bir-biridan farq qiladi. Ularning har ikkisi bir xil ko`chma ma’noga ega bo`ladi. Bunday hollarda obrazlar o`rtasida mavjud ozgina farq hisobga olinmasligi lozim. Bunda tarjima qilinayotgan frazeologik birlikdagi obraz tarjimada ba’zi bir aniqroq aytadigan bo`lsak, qisman o`zgarishga uchraydi. Shunday bo`lsa-da tarjima adekvat hisoblanadi: a fine suit does not make a
kuygan, qatiqni ham puflab ichadi. Ikkinchi misolda ingliz va o`zbek frazeologik birikmalari o`rtasida muqobillik yo`qdek ko`rinadi. Chunki birlikning birorta so`zi bir-biriga to`g`ri kelmaydi, biroq frazeologik birlikda ifodalangan obraz deyarli bir xil – olovdan va qaynoq narsadan qo`rqish ma’nosi berilgan. Ikkala turg`un birlikda berilgan ma`no umumlashtirilgan. Yana birr-ikkita miolni tahlil qilib chiqaylik: look not a gift horse in the mouth – berganning betiga qarama, to lay by a rainy day – qora kunga saqlamoq/qoldirmoq va hokazo. 3.
Har bir xalqning til boyligi, jumladan frazeologik birikmalari uning tarixi, madaniyati, urf-odatlari, turmush tarsi, mentaliteti va xarakterli xususiyatlari va shu kabilarni aks ettiradi. Hamma uchun bir xil fikrlar turli xalqlar tomonidan turlicha ifodalanadi: o`zbeklar
frazeologik iboradagi leksik birliklar bir-biriga, ayniqsa “tuya, qizil qor hamda xapshanba” butunlay to`g`ri kelmasada, hech qachon sodir bo`lmaydigan ish-harakat, voqea asosiy fikr hisoblanadi. Frazeologik birikmalar tarkibidagi aksariyat so`zlar esa ikkinchi darajali unsur sifatida qo`llangan. Bu yerdagi asosiy vazifa asliyatdagi frazeologik birikmalar tarjima tilida xuddi shu fikrni ifodalagan va xuddi shunday stilistik ma’noga ega bo`lgan turg`un birikma topish.
Misollardan ko`rinib turibdiki, aksariyat hollarda asliyatdagi frazeologik birikmalarning ekvivalentlari yo`q bo`lganda, ayni obraz qo`llanmaganda obrazni butunlay almashtirish tavsiya etiladi. Tarjima tilida asliyatdagi frazeologik birlikka ma’no stilistik ifodaliligi oxshash turg`un birikma topish maqsadga muvofiq bo`ladi.
77
4.
Shunday hollar bo`ladiki, tarjima tilida asliyat tiliga na ekvivalenti va na o`xshash frazeologik birikma topiladi. Asliyatda ifodalangan fikrni aks ettira oladigan birlikni na ekvivalent na o`xshash bo`lganda, frazeologik birlik shaffof bo`lmasa, kalkalash usulidan foydalanishni iloji bo`lmaganda, turg`un frazeologik birikmalar tasviriy yo`l bilan tarjima qilinadi. Tasviriy usul erkin ko`chma ma’noga asoslanmagan frazeologik birliklani qollashni talab etadi: “a skeleton in the cup”- “oila siri”, “in a whole skin” – “bekamu-ko`st, soppa-sog`, sog`-salomat, beziyon” va shu kabilar.
Ko`chma, ya’ni obrazli frazeologik birikmalarni tarjima qilishning asosiy usullari mavjud.
Frazeologik birikmalarni tarjima qilish jarayonida so`zlarning milliy xususiyatlarini hisobga olish lozim bo`ladi. Milliy xusiyatga ega bo`lgan so`zlar, ya’ni realiy (xos so`zlar) tarjimasi, frazeologik birikmalar tarjimasi juda murakkab hisoblanadi, tarjimondan katta kuch va ko`p vaqt talab etad. Bir tomondan tarjimada milliy xususiyatlarni saqlash oson bo`lmasa, ikkinchi tomondan tarjimonning erkinlikka yo`l qo`yishi natijasida tarjima tiliga asliyat tilining milliy xususiyatlarini olib kirish xollari uchrab turadi. Ma’no jihatdan “to carry coals to
Download 0.63 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|