Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti xorijiy tillar fakulteti

ketdi deb tarjima qilish kerak. Biroq ba’zi tillarda U o`ldi deb tarjima qilinadi. 

 

Frazeologik mos kelishlarning asosiy turlari quyidagilardir: 

 

1. To`liq moslashish. Misol: to lose one’s head – kallasini yo`qotmoq. 

 

2.  Qisman  moslashish,  ular  obrazlilik  jihatidan  yaqin,  lekin  leksik  tuzilishi,  sintaktik 

kelishuvidan va so`zlar tartibi jihatidan farqlanadi. Misol: to get out of bed on the wrong foot – 

chap yoni bilan turmoq. 

 

3. Moslashishning bo`lmasligi.  

 

Har  xil  tillarda  ko`p  frazeologik  birikmalarning  frazeologik  moshlashuvi  mavjud  emas. 

Ular realiyadir. 

 

Realiyalar leksik birlik bo`lib, insolar hayotidagi milliy urf-odatlar va ularga xos bo`lgan 

hodisalarni anglatadi. 

---

 

 

 

79 

 

 

 

 

Bunday  frazeologik  birikmalarni  so`zma-so`z, anologiya  yoki  tasviriy  yo`l  bilan tarjima 

qilish yaxshiroqdir. M: Cold war – sovuq urush.  

 

So`zma – so`z tarjima: The apple of my eye – ko`zginamning nuri.  

 

Tahlil  orqali  tarjima:  To  pull  somebody’s  leg  –  mazax  qilmoq;  to  enter  the  House  – 

parlament a’zosi bo`lmoq . 

 

Shunday qilib, frazeologik birikmalarni tarjima qilishning qiyin muammolaridan biri, bu 

ularning  vazifaviy  va  semantik  tomondan  ajralmas  birliklar  bo`lib  hisoblanishidir.  Ularning 

idiomatik  ma’nosi  bor  va  ular  nutqda  tayyor  birlik  sifatida  namoyon  bo`ladi.  Frazeologik 

birikmalarning milliy madaniy xususiyatlar mavjud va ular tarjimada muommolar paydo qiladi. 

 

Frazeologik birikmalar bir tildan boshqa tilga to`g`ri yo`l orqali tarjima qilinadi: 

 

1. Grammatik, sematik va uslubiy moslashishlar orqali. 

 

2. Semantik ekvivalentlar orqali. 

 

3. Kalka orqali. 

 

4. Tasviriy (bayon) tarjima orqali. 

 

To`liq frazeologik birikmalarning moslashishi ikkita tilda bir xil bo`lishi mumkin. Black 

frost – qora sovuq; to lose one’s head – kallasini yo`qotmoq. 

 

Frazeologik  birikmalarni  tarjima  qilish  jarayonida  ularning  tuzilishi  va  mazmunini 

solishtirish  orqali  funksional  va  semanitk  mustaqil  birliklar  tanlab  olinadi.  Bu  prinsiplar  til 

elementlarini  o`xshashlik  va  mos  kelishi  orqali  ifoda  qilinadi.  Ushbu  birliklarning  tuzilishi  va 

ma’nosi mos kelishi mumkin yoki moslashishda ayrim kamchiliklar orqali taqdim etiladi. 

 

Frazeologik  birikmalarni  tuzilishi  va  mazmuni  jihatidan  to`liq  mos  bo`lishi  kam 

kuzatiladi. Black frost – qora sovuq. 

 

Frazeologik birikmalarning qisman mos kelishi uchun obrazlilik tomondan bir xil, lekin 

tuzilish va so`z tartibi jihatidan bir – biridan farq qilad. M: to dance to  smb’s pipe – birovning 

nog`orasiga oynamoq. 

 

Ko`pgina frazeologik birikmalarning o`zbek tilida ekvivalentlari mavjud emas. Quyidagi 

turdagi birliklarni tarjima qilayotganda so`zma-so`z tarjima, anologik va tasviriy tarjima turlarini 

qo`llash mumkin. M: cold war – sovuq urush, the arm’s race – qurollanish poygasi. Anologiya 

tomonidan  tarjima  qilish  esa  maxsus  milliy  hususiyat  bo`lgan  holda  mumkin  bo`ladi.  M:  The 

apple  of  my  eye  –  ko`zginamning  nuri.  Tasviriy  tarjima  frazeologik  birikmalarning,  bu  so`zlar 

tuzulishining erkin tarjimasidir. M: to enter the House – parlament a’zosi bo`lmoq. 

 

Frazeologik  birikmalarda  komponentlarni  almashtirish,  tushirib  qoldirish  va  qo`shish 

mumkin. Shuning uchun biz tarjimada quyidagi holatni ta’kidlashimiz lozim. 

 

Tarjimada ikki tildagi frazeologik birikmalarning asosiy tuzilishining grammatik shaklini 

saqlab  qolish  muhimdir.  Aks  holda  uslubiy  va  pragmatik  ma’nolar  tarjimada  aks  ettirilmay 

---

 

 

 

80 

 

 

 

qolishi mumkin. M: Devorni ham qulog`i bor – Walls have ears – mumkin, lekin Walls has an 

ear mumkin emas.  Frazeologik biliklar to`liq moslashishda o`zining tuzilishi va ma’nosi leksik 

birliklarning  soni  jihatidan  farqlansa  ham,  lekin  semantik  jihatdan  farqlanmaydi.  M:  Qanday 

shamol uchurdi – what wind blows you here. 

 

Asliyat tilidagi frazeologik birikmalar ekvivalentini tarjimada topish uchun tarjima tilida 

mos keladigan variantini tanlanadi. Ushbu frazeologik birikmalar leksik komponentlar jihatidan 

farqlanadi,  lekin  ularning  asliyat  va  tarjima  tilida  mazmuni  bir  xil  bo`ladi.  Ular  tarjimada  bir-

birlarining o`rnida qo`llanila oladi, chunki ularning o`rnida qo`llanishga  to`siq bo`luvchi milliy 

xususiyatga ega emas. M: to have smth at one’s finger ends - besh qo`lday bilmoq.    

 

Ba’zida na ekvivalent, na mos keladigan ekvivalent yordam bera oladi. 

 

Bunday  holda  tasviriy  tarjima  usuli  qo`llaniladi.  Bu  frazeologik  birikmalarning  erkin 

ravishda tarjima qilinishdir. M: It is greek to me - jumboq.