Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat unversiteti pedagogika fakulteti

(Pedagogik  yo‘nalishidagi  kasb-hunar  kollejlari  uchun  o‘quv  qo‘llanma  )  —  T:.  «Ilm 

Ziyo», 2003-yil. 

 

---

29 

 

qator  ostiga  ko‘yishadi.  O‘qituvchi  shu  ishni  flanelegrafda  bajaradi.  Qatordagi 

kvadratlar nechta? Bunday qatorlar nechta? Hamma kvadratlar nechtaligini qanday 

hisoblash  mumkin?  (6  +  6=12.)  Qo‘shishni  ko‘paytirish  bilan  almashtiring  (6-

2=12). 

Yozishda  bolalar  birinchi  o‘ringa  6  soni  yozilishini,  chunki  qo‘shiluvchi 

ekanini,  undan  keyin  ko‘paytirish  belgisi  qo‘yilishini  va  ikkinchi  o‘ringa  bunday 

qo‘shiluvchi nechtaligini   ko‘rsatuvchi   son   yozilishini   tushintiradilar. 

Shundan keyin e’tiborni kvadratlar ustunlariga qaratadi. Har qaysi ustundagi 

kvadratlar  nechta?  (2  ta.)  Bunday  ustunlar  nechta?  (6  ta.)  Hamma  kvadratlar 

nechta? (2 +2 +2 +2 +2 +2=12.) Qo‘shishni ko‘paytirish bilan almashtiring (2-6 = 

12). Ikkala ifodani taqqoslang: 6 • 2 va 2 • 6. Ular nimasi bilan o‘xshash? Farqi 

nimada? Bu ifodalarning qiymati haqida nima deyish mumkin? 

Birinchi  marta  bu  ifodada  to‘xtalmaslik  kerak.  Bu  kirish  kuzatishdir.  Uning 

maqsadi bola ongida faqat biror qonuniyatni belgilashdan iborat. 

Ko‘paytirishning  o‘rin  almashtirish  xossasini  uzil-kesil  chiqarishga  biroz 

keyinroq  —  misol  va  masalalar.  yechishda    ko‘paytuvchilarning  o‘rinlarini  

almashtirishdan  ko‘paytma  o‘zgarmasligi  aniqlanishiga  doir  bir  qator  kuzatishlar 

o‘tkazgandan keyingina murojaat qilish kerak.

10

 

Shundan  keyin  o‘qituvchi  bo‘lishga  doir  bir  xil  boshqa  ikkita  masalani 

yechishni taklif qiladi, bu masalalarning biri mazmuniga ko‘ra bo‘lishga, ikkinchisi 

esa teng qismlarga bo‘lishga doir bo‘ladi. 

Bolalar birinchi masalani o‘qishadi: «Uzunligi 12 m bo‘lgan xodani har biri 4 

m  dan  bo‘lgan  oo‘laklarga  bo‘lishdi.  Nechta  bo‘lak  hosil  bo‘ldi?».  O‘qituvchi 

nuqtalar bilan rasm chizishni taklif qiladi. O‘quvchilar har bir metrni nuqta bilan 

belgilab, daftarga 12 ta nuqta qo‘yadilar. Har bir qism necha metrga teng? 4 m dan 

olgandek bo‘lamiz. 4 nuqta tagini chizamiz, ularni pastga ko‘yamiz va berk chiziq 

bilan o‘rab chiqamiz. Yana 4 nuqta tagini chizamiz, ularni pastroqqa qo‘yamiz va 

                                                 

10

  Bikbayeva  N.U,  R.I.Sidelnikova.  Bosh.  sinflarda  mat.  o‘qitish  metodikasi.  (O‘rta