Заки достонлари

«ёшлик», 
«навқиронлик» 
маънолари 
ифодаланади: Бекнинг оти пўлат сувлиқ чайнади, // қизил кийиб 
гулдай бўлиб жайнади (Рав.9). 
Достонлар тилида қизил рангининг қуйидаги маънолари мавжуд: 
а) «хурсандчилик» маъноси: Бошингга санчилган қизил гул 
бўлсин, // Мендай ойим жиловингга қул бўлсин (Я.Аҳм.223). 
б) «гўзаллик» маъноси: Куймасин ҳеч кимнинг кулба хонаси, // 
ўртанмасин қизил гулдай танаси (Я.Аҳм.266). 
в) «ёр, ошуқа» маъноси: Боғбон бўлмай, қизил гулни терасан, // 
Лолазор, баҳрли ерда юрасан (Алп.253). 
г) «мавжудлик», «тириклик» маъноси: қизил юзим ғарибликда 
сарғайиб, // ўлигим бўлмасин менинг бесоҳиб (Рус.427). Очилганда 
қизил ғунча сўлмасин, // Дунёда мард киши ҳеч бир ўлмасин (О.40). 
д) «мутлақо», «ўтакетган», «ғирт» маъноси: Равшанбек шу 
ерда қип-қизил тентакка чиқиб қолди (Рав.37). 
е) «кўнгилни овловчи, алдовли сўз
67
» маъноси: Калма келар 
менинг қизил тилимдан, // Пиёдаман ҳеч иш келмас қўлимдан 
(Алп.152). Бемаҳалда сўнган боғда гулим деб, // Сўйлайди оғзимда 
қизил тилим деб (Хур.203). 
Юқорида қизилнинг ижобий маънолари келтирилган бўлса, унинг 
салбий маъно ташиш учун хизмат қилганини ҳам кўрамиз. 
а) «ёмон йўлга кирган одам – ароқхўр, фоҳиша кабилар» 
маъноси: қаёқдаги қизилоёқ ёмон одам катта бўлиб кетди (Рус.420). 
Шу бугун борувдим қизинг олдига, // ўн-ўн бешча қизилоёқ бор экан 
(Хур.180). 
Матнда қизил сўзи оёқ, бош сўзлари билан бириккан ҳолда 
юқоридаги маънони ифодалайди ёки қизилбош сўзи «босқинчи 
эронликларга алоқадор
68
» халқ маъносини билдиради: Оҳ десам, 
тўкилар кўздан селдай ёш, // Булар ота, катта душман қизилбош 
(Я.Аҳм.250). 
Қизиллик тушунчасини ифодалашда гулгун, қирмизи, гулгун