Zamonaviy oilada, farzand tarbiyasida milliy va umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirish masalalari

“Zamonaviy oilada, farzand tarbiyasida milliy va umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirish masalalari”
mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy anjumani materiallari to‘plami
62
va internet xabarlari yoki xizmatlari qiziqtirayotganliklaridan xabardor bo‘lishlari zarur [4]. Shunday ekan, har 
bir ota-onadan o‘z farzandining media bilan munosabatini to‘g‘ri tashkil etish bo‘yicha ta’lim muassasalaridan 
amaliy-metodik yordam olish ehtiyojini yuzaga keltiradi.
Axborot asrida har qanday zamonaviy ota-ona o‘z farzandi tarbiyasi bilan muntazam shug‘ullanishi 
uchun:
•
oilaviy tarbiyaning o‘ziga xos zamonaviy va ta’sirchan metodlari haqida bilimlarning еtishmasligi;
•
farzand tarbiyasidagi pedagogik va psixologik bilimlarning еtishmasligi;
•
ota-onalarning “mediamadaniyat”, “mediabozor”, “mediatexnologiya” va “mediaxavfsizlik” bo‘yicha 
bilimlarining yеtishmasligi.
Aksariyat oilalarimizdagi ota-onalarimizda ushbu bilim, ko‘nikma va malaka еtarli darajada 
shakllanmaganligi bois yoshlarimizni kundalik media hayotdan qay darajada foydalanishi bo‘yicha ularga 
to‘g‘ri ko‘rsatma berishda muammolarga duch kelmoqda.
Turli axborot vositalari orqali kirib kelayotgan ma’lumotlarning barchasi ham tarbiyalanuvchining 
qobiliyatlarini, ma’naviy darajasi, madaniyatini yuksaltirishga xizmat qila olmaydi. “Bolalarni bizning 
gap-so‘zlarimiz emas, balki xatti-harakatlarimiz tarbiyalaydi”, – degan Makarenko ayni haqiqatni so‘zlagan 
edi [5]. 
Zamonaviy axborot asrida bolalar ilk bolalik davridanoq kompyuter, planshet, smartfon kabi 
mediavositalardan foydalanishni o‘zlashtirib olishgan. Ayniqsa, hozirgi kunda, murg‘ak go‘dakning qo‘liga 
uyali telefon tutqazishni odat qilgan “shuni ko‘rsa jim o‘tiradi, to‘polon qilmaydi”, “qo‘shnimning ikki 
yoshli bolasi telefonni bemalol ishlatadi”, “bu zamon talabi, bilmasa orqada qolib ketadi”, deb fikrlovchi 
zamonaviy ota-onalarimiz juda ko‘p uchraydi. Farzandga ortiqcha mehr ko‘rsatish, uning barcha istaklarini 
muhayyo qilish, aksincha, unga butkul e’tiborsiz bo‘lish, uning yurish-turishi bilan qiziqmaslik bolalarning 
kitobga bo‘lgan qiziqishini so‘ndirib virtual olamga kirib ketishlariga olib kelmoqda.
Ota-onaning farzandlarga ta’siri quyidagicha:
– ota-onalar hayotiy tajribaning asosiy manbayidir;
– ota-onalar farzandining xulq-atvoriga jazolash yoki rag‘batlantirish usullari orqali ta’sir qiladilar;
– farzand jamiyatda o‘zini tutish asoslarini ota-onasidan o‘rganadi;
– oila bolaning tashqi dunyoda va uni o‘zlashtirishida xavfsizlik tuyg‘usini ta’minlaydi;
– oiladagi muloqot bolaning o‘z qarashlari, me’yorlari, qoidalari va g‘oyalari 
shakllanishida asosiy omil hisoblanadi.
Tadqiqotlar natijasi shuni ko‘rsatadiki, maktabgacha yoshdagi bolalarning ota-onalarning tashabbusi 
bilan 2 yoshdan boshlab mediavositalarning faol foydalanuvchilari bo‘lib, 3yoshdan boshlab mustaqil o‘zlari 
tanlash huquqiga ega, 5 yoshdan boshlab kompyuter va internet tarmog‘ini o‘rganmoqdalar.
Bugungi kunda farzandlarimiz hayotini mediatexnologiyalarsiz tasavvur etib ham, bu vositalardan 
ularni taqiqlab ham bo‘lmaydi. Ko‘zlangan maqsad bolalarni pedagoglar va ota-onalari tomonidan axborotga 
ega bo‘lishlari, samarali va to‘g‘ri foydalanishlari, zamonaviy oilada va maktabgacha ta’lim tashkilotlarida 
mediata’lim muhitini ijobiy yo‘lga qo‘yish, bolalarning mediata’lim texnologiyalari asosida intellektual va 
ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishni talab etmoqda. 
Buning uchun esa biz:
•
oilada ota-onalarning mediasavodxonligini aniqlash;
•
mediabilimlarini shakllantirish uchun maqsadli va manzilli chora-tadbirlarini ishlab chiqish;
•
maktabgacha ta’lim tashkilotlarida tarbiyachi va pedagoglarning mediasavodxonlik darajasini 
aniqlash;
•
tarbiyachi va pedagoglarning mediakompetentligini oshirishda pedagogik asoslarini ishlab chiqish;
•
oilada ota-onalar farzandlari bilan global tarmoq mediavositalaridan qay darajada, nima maqsadda 
foydalanayotganliklarini aniqlash;
•
mazkur masalalarda pedagogik-psixologik ko‘rsatmalarni ishlab chiqishimiz muhim hisoblanadi.
Mutaxassislarning fikricha, mediata’lim o‘quvchi, bolalarni mustaqil fikr yuritishga, ijodkorlik 
faoliyatlarini yanada rivojlantirishga, axborot olish, uni qayta ishlash, umumlashtirish, xulosa chiqarishga 
o‘rgatadi. Ta’lim jarayonida mediata’lim qanchalik mukammal bo‘lsa, u yosh avlodning dunyoqarashi, 
intellektual salohiyati shunchalik rivojlanishiga xizmat qiladi.

---