Zaxiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti
Download 0.88 Mb. Pdf ko'rish
|
hozirgi zamon psixologiyasida shaxsning rivojlanishi va ijtimoiylashuvi
- Bu sahifa navigatsiya:
- ILOVALAR. 1-jadval SHaxar xudududa ijtimoiylashuv jarayoni
- Qishloq xududida ijtimoiylashuv jarayoni
- SHAXSNING RIVOJLANISHI VA IJTIMOIYLASHISHINI SHAKLLLANTIRUVCHI IJTIMOIY-PSIHOLOGIK OMILLAR
- MUNDARIJA KIRISh._________________________________________________1-7 1-BOB PSIXOLOGIYADA SHAXSNING RIVOJLANISH MUAMMOLARI.
- 2.BOB PSIXOLOGIYADA SHAXSNING IJTIMOIYLAShUV MUAMMOSI
- 3-BOB SHAXSNING RIVOJLANISHI VA IJTIMOIYLASHUVINING O‘ZARO NISBATI. 3
- XULOSA_________________________________________________81 TAVSIYA_________________________________________________82
4-jadval Qishloq xududidagi shaxslarning ijtimoiylashuvi savollar javoblar 1 2
1 49
83% 13
22% 10
16,9% 2 4 6,7% 13
22% 3 5% 3 2 3,3% 23 38,9%
17 28,8%
4 4 5 3 47
6,7% 8,4%
5% 5
5 8,4%
11 18,6%
6
0 7
15
25,4%
Tajriba natijlari asosida quyidagilarni e’tirof etish mumkin. Ijtimoiylashuvda har bir shaxsning jamiyatga qo‘shilishi, uning normalari, talablari, kutishlari va ta’sirini qabul qilgan xolda, har bir harakati va muomalasida uni ko‘rsatishi, shu ijtimoiy tajribasi bilan o‘z navbatida o‘zgalarga ta’sirini o‘tkaza olish imkoniyatlari oshadi/
Biz o‘tkazgan eksperiment natijalari ilmiy farazlarni deyarli aksariyat qismini tasdiqladi va yana qo‘shimcha xulosalar chiqarishga imkon berdi. 1.
Bola shaxsi taraqqiyoti jarayonida unda shakllanadigan o‘z-o‘ziga baho maxsus ijtimoiy-psixologik shart-sharoitlarning bevosita maxsuli bo‘lib, bunday sharoitlarni sun’iy ravishda ham yaratish mumkin. 2.
Dastlabki, tabiiy ijtimoiy psixologik omillarga oila mu’iti hamda bolalar jamiyatida sodir bo‘ladigan rolli o‘yinlarni kiritish mumkin. 3. Ijtimoiy tasavvurlarning xarakteri bolani o‘rab turgan muxitga, ota-onalarning ijtimoiy-gumanitar munosabatlarga qarashlari hamda bu borada ularning bolalar bilan o‘zaro munosabatlaridagi jarayonga bog‘liq bo‘ladi. 4. Bolada o‘z-o‘ziga bahoning shakllanishini ta’minlovchi psixologik mexanizmlarga avvalo identifikatsiya, taqlid qilish, ta’sirlanish va o‘rnak olish kabilar kiradiki, ular ham ana shu ijtimoiy munosabatlarning ijtimoiy tasavvurlar tizimidagi in’ikosidir. 5. Maqsadga yo‘naltirilgan ijtimoiy psixologik omillar - maqsadli suxbatlar, rolli o‘yinlar, ijtimoiy treninglar va boshqalar aynan kichik maktab yoshdagi o‘quvchilarda o‘z- o‘ziga bahoni barqarorlashtirish va ularning ong strukturasida mustahkamlanishiga zamin bo‘ladi. Boshlanich sinf o‘quvchilar tarbiyasi bilan shug‘ullanuvchilarni ijtimoiy tasavvurlarni to‘g‘ri shakllantiruvchi bilim, malaka va ko‘nikmalar bilan qurollantirish ularda ma’naviy tasavvurlarning bo‘lishini kafolatlaydi. Bunda milliy qadriyatlar, boy ma’naviy merosga aloqador xulq formalarini tarib etish katta ahamiyatga ega. Normalarning shaxs xulqida namoyon bo‘lishini nazorat qiluvchi jazo va rag‘batlantirish mexanizmlari bo‘lib, ularning 48
borligi tufayli shaxs har bir alohida vaziyatlarda ijtimoiy xulq normalarini buzmaslikka, jamoatchilikning salbiy fikri ob’ektiga aylanib qolmaslikka harakat qilar ekanlar
49
X U L O S A Mamlakatimizda ta’lim-tarbiya soxasida amalga oshirilayotgan tub isloxotlar eng avvalo sog‘lom ruxiyat tarbiyasi uchun qulay shart-sharoitlarni yaratmoqda. Prezidentimiz tashabbusi bilan oxirgi yillarga berilayotgan maqomlar ham moxiyatan barkamol avlod tarbiyasini kafolatlash, unga zarur shart-sharoitlarni yaratishga qaratilgan. Milliy g‘oya va mustaqillik mafkurasi konsepsiyasi g‘oyalarini xalq ongiga singdirishning zarur mexanizmlaridan biri ham shuki, biz farzandlarimizning ma’naviy barkamolligi uchun maxsus tadbirlarni o‘z vaqtida ko‘ra olishimiz, yangicha tarbiya texnologiyalarni yarata olishimiz, muximi - pedagoglarni yangicha mafkura ruxida farzandlarni tarbiyalashga yo‘naltira olishimizdir. 1. shaxs taraqqiyotida o‘z-o‘ziga bahoning shakllanishi va shunga aloqador ustanovkalarning barqarorlashuvi, jamiyatning axloq normalarini o‘zlashtirish uchun senzitiv - qulay bo‘lishini nazarda tutganda, bu yoshdagi o‘quvchilarni maxsus dasturlar vositasida ijtimoiy xayotga tayyorlash davlat ahamiyatiga molik vazifadir. 2.O‘tkazilgan tadqiqotimiz shaxsi ijtimoiy ustanovkalarining shakllanishi tezlashtiruvchi omillar borligini, bu omillar tabiatan ijtimoiy psixologik ekanligini isbotladi. 3.Maxsus rolli o‘yinlar, senzitiv treninglar ana shu maqsadga xizmat qiluvchi psixologik vosita bo‘lib, uni har bir yosh davrga mos tarzda qo‘llashga pedagoglarni o‘rgatish zarur. 4. Jamiyatimizdagi isloxotlarning tezlashuvi, yuksak axloqli, ma’naviyatli, professional maxoratli yoshlarni tarbiyalashda ana shu kabi ijtimoiy psixologik omillar kompleksini bilish va ulardan psixologik ta’sir vositasi sifatida foydalanish - kelajakdagi istiqbolli yo‘nalishlaridandir.
50
TAVSIYALAR
1-Qishloq va shaxar xududida shaxslarni rivojlantirish va ijtimoiylashuvi shakllangan sifatlarni barqarorlashtiruvchi, kuchaytiruvchi funksiyalarni bajaradigan ijtimoiy institutlar hamkorligini rivojlantirish zarur
2- Boshlanich sinf o‘quvchilar tarbiyasi bilan shug‘ullanuvchilarni ijtimoiy tasavvurlarni to‘g‘ri shakllantiruvchi bilim, malaka va ko‘nikmalar bilan qurollantirish maqsadga muvofiq
3- Tobe shaxsli bolalarni rag‘batlantirish maqsadga muvofiqdir, shuning uchun ham ularni maqtab turish, gapirayotganda ko‘zlar, yuz ifodalari bilan ularni ruhan qo‘llab turish kerak.
4- Shaxs ijtimoiylashuvining eng asosiy mahsuli – bu uning hayotda o‘z o‘rnini topib, jamiyatga manfaat
keltiruvchi faoliyatlarda ishtirok etishidir.shuning uchun shahsnimustaqillikkka orgatish va o’ziga ishonch tuygusini takomillshtirish usullaridan kengroq foydalanish zarur. 5- Ijtimoiylashuv shakllanishi uchun eng qulay holat bu o‘zaro muloqat va ijtimoiy muxit bo‘ladishuning uchun shaxsning bevosita ijtimoiy muloqotga kirishishini ta’minlashi? barcha ijtimoiy omillarning maqsadga yo‘naltirilishi zarur.
51
FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR RO‘YHATI 1.Karimov I.A. O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda.-T.:O‘zbekiston,1999 y. 2.Karimov I.A. O‘zbekiston- kelajagi boyuk davlat(O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining XI sessiyasida so‘zlagan nutqi. 1992 y. , 8-va 10-dekabr.-T.: O‘zbekiston, 1992 y. 3.Karimov I.A. "Yuksak huquqiy tafakkur-demokratik jamiyat taqozosi va barqaror taraqqiyot yo‘lida". - T.: O‘zbeksiton, 1998 y. 4.Karimov I.A. "Yuksak huquqiy tafakkur-demokratik jamiyat taqozosi" ( Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo‘lida), 6-tom-T.: O‘zbekiston, 1998, 29 bet. 5.Karimov I.A. Adolatli jamiyat sari. -T.: " O‘zbekiston",1998 y.-160 b. 6.Karimov I.A. "Ozod va obod Vatan, erkin va farovon xaet provrd maksadimiz"-T.: O‘zbekiston 2000y. 7.Karimov I.A O‘zbekistoning o‘z istiklol yo‘li va tarakkiet yo‘li {O‘zbekiston : milliy istiklol, iktisod, siesat, mafkura. Nutuklar, makolalar, suxbatlar}-T.: O‘zbekiston, 1993y. , 35-82b. 8.Karimov. I.A. Xalqimizning yo‘li mustaqillik, ozodlik va tub isloxatlar yo‘lidir.:-T.: O‘zbekiston, 1996. - 158b. 9.Karimov. I.A. Dexqonchilik taraqq¸ti - farovonlik manbai. -T.: O‘zbekiston, 1994.- 72 b. 10. Karimov. I.A. O‘zbekiston xalqi o‘z yo‘lidan qaytmaydi.-T.: O‘zbekiston, 1996.-46 b. 11. Karimov. I.A. Yangi uy qurmay tarib, eskisini buzmang.: "Komsomolskaya Pravda" savollariga javoblar. Xorijiy muxbirlar bilan suxbat. -T.: O‘zbekiston, 1993.- 112 b. 12. Karimov. I.A. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida.: Xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqi¸t kafolatlari. -T.: O‘zbekiston, 1997.- 326 b. 13. O‘zbekiston Konistitutsiyasini o‘rganish. -T.: O‘zbekiston, 2001 y. 14. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining Ta’lim to‘g‘risidagi Qarorlari. -T.: 1998.-66-75 b. 15. O‘zbekiston Respublikasi Konistitutsiyasi.-T. :O‘zbekiston, 1992, 21-46. 16. O‘zbekiston Respublikasi Konistitutsiyasi.-T.: Toshkent ,1992, 6, 8-17, 18 17. O‘zbekiston Respublikasi Konistitutsiyasini o‘rganishni tashkil etish to‘g‘risida {O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoishi- Xalk so‘zi gazetasi., 2001y. yanvar 18. O‘zbekiston Respublikasining "Ta’lim to‘g‘risidagi Qonun"ni 1997 y. 19. O‘zbekiston Respublikasining"Ta’lim to‘g‘risidagi Qonuni". Barkamol avlod O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori-T.: Sharq NMK, 1997 y. 20. O‘zbekiston -si¸siy va huquqiy isloxatlar sari { Preziden I.A. Karimovning O‘zbeksiton Respublikasi Oliy majlisining VI sessiyasida "Hozirgi bosqichda demokratik isloxatlarning 52
chuqurlashtirishning muhim vazifalari" to‘g‘risida so‘zlagan nutqi asosida . Masul muxarrir: U. Chori¸rov. - T.: Universitet, 21. O‘zbekistonning yangi qonunlari. -T.: Adolat. -1992y. -121 b. 22. O‘zbekiston Konistitutsiyasini o‘rganish kursi: Magistraturaning noyuridik ixtisosliklari uchun o‘quv qo‘llanma. -T.: "O‘zbekiston", 2001. -239b. 23. O‘zbekston Respublikasi Konistitutsiyasini o‘rganish: Bakalavriyatning noyuridik yo‘nalishlari uchun o‘quv qo‘llanma. -T.: "O‘zbekiston" 2001. 463 24. Barkamol avlod-O‘zbekiston taraqqi¸tining poydevori. -T.: "Sharq nashri¸t-matbaa konserining bosh taxririyati ",1997.-97 b. 25.
O‘rta maxsus kasb xunar ta’limi tizimida amaliy psixologlar xizmati to‘g‘risidagi Nizom. Tuzuvchilar:M.G. Davletshin, F. I. Xaydarov, Z.T. Nishonova, A.Abduqodirov. Nizomiy nomidagi TDPU 2002. 26.
O‘zbekiston Respublikasi xalq ta’limsi tizimida psixologik xizmat to‘g‘risida muvaqqat nizom. T.: 2002 27. Sh. Qurbonov va boshqalar. Barkamol avlod orzusi. {"Kadrlar tay¸rlash Milliy dasturi" ni amalga oshirish borasidagi publitsistik muloxazalar}-T.: "Sharq" nashri¸t - matbaa konserni. 1998. -184 b. 28. Chaldini R. Psixologiya vliyaniya. M., 2000. 29. Sotsialnaya psixologiya i etik delovogo obheniya. Pod.red. V Doroshenko, i dr., M., 1995. 30. Pixologiya. Uchebnik. Pod.red.v. Kro‘lova. M., Prosvihenie, 1998. 31. Oila psixologiyasi /prof. /. Shoumarov tahr. Ostida-T.: Sharq, 2001. 32. Mansurov M. Abdulla Avloniyning pedagogik karashlari va ma’rifatparvarlik faoliyati. Pedagogika fanlari nomzodi ilmiy darajasini olish uchun yezilgan dissertatsiya.T-…1967.-160 bet. 33. Mayeres D. «Sotsialnaya psixologiya», Uchebnik. M., 1999. 34. M.G. Davletshin Zamonaviy KASB-HUNAR KOLLEJI o‘qituvchisining psixologiyasi. – T.: O‘zbekiston, 1999. 35. M. Yo‘ldashev.Oilada ruhiy muxit va uning tarbiyaga ta’siri. T.: 2003. 36. Kitov V. «Ekonomicheskaya psixologiya», M., Ekonomika, 1999. 37. Karimova V.M. «Ijtimoiy psixologiya va ijtimoiy amaliyot». T., Universitet, 1994. 38. Karimova V., Akramova F. Psixologiya. Ma’ruzlar matni. –T., 2002. 39. Karimova V. Psixologiya. O‘quv qo‘llanma.-T.: A. Qodiriy nomli xalq merosi nashriyoti, 2002-205 b. 40. Karimova V. M. «Ijtimoiy psixologiya asoslari». T., «O‘qituvchi», 1994 41. Dyui Dj «Psixologiya i pedagogik mo‘shleniya». M., Progress, 1998. 42. Bunkina M., Semenov V. «Ekonomika i psixologiya», M.,Delo i servis, 1998
53
43. Abu Nasr Forobiy Baxt saodatga erishuv xakida. M. Xayrullaev.-T.: 1963-191-252 b. 44. Abu Nasr Farobiy "Fozil odamlar shahri."-T.: 1993 y. 24 bet. 45. Abu Nasr Farobiy "Fozil odamlar shahri." {Tuzuvchi M. Maxmudov -T.: Xalk merosi, 1993y.,-224 b. 46. Abu Ali ibn Sino. Falsafiy qissalar( Nashrga tayyorlovchi va tarjimon A. Isroilov).-T.: O‘zadabiynashr, 63y.,-48 bet. 48.Krutetskiy V. A. Pedagogik psixologiya asoslari. T1979. 49.Goziev E. Psixologiya. T.1994. 50.Yosh va pedagogik psixologiyadan praktikum. T.1991. 51.Kazakov V. G. Psixologiya. M.1989. 52.Abduraxmonova D.A. kasb-hunar kollejigacha tarbiya yeshidagi bolalarning axlokiy ruxda tarbiyalashda xalk ertaklaridan foydalanish. 13.00.01 Dissertatsiya. -T., 1998-171. b 53.Abdurauf Fitrat. Oila. Toshkent"Ma’naviyat" 2000y. 54.A.Avloniy " Turkiy Guliston yohud axloq".-T.: 1992 y. 55.Qur’oni Karim. {Tarjima va izoxlar muallifi Alovuddin Mansur}. -T.: Cho‘lpon, 1992. - 544 b.
56.G‘oziev E.Xotira psixologiyasi.. T., 1994. 57.G‘oziev E. Tafakkur psixologiyasi., T., 1990. 58.G‘oziev E. Psixologiya., T., 1994. 59.G‘oziev E. Intillekt psixologiyasi., T., 1996. 60.G‘oziev.E. Umumiy psixologiya .T.2002 yil 1-2 kitob
54
55
ILOVALAR. 1-jadval SHaxar xudududa ijtimoiylashuv jarayoni
Guruhlar Tekshiruv (n=40) Nazorat (n=40) shahar (n=15) qishloq (n=25) shahar (n=25) qishloq (n=15) o‘g‘il n=8 qiz n=7 o‘g‘il n=15 qiz n=10 o‘g‘il n=10 qiz n=15 o‘g‘il n=10 qiz n=5 I guruh 33,9
25,5 40,8
37,5 33,9
42,7 61,4
43,3 II guruh 42,6
32,6 59,0
55,5 42,3
53,4 90,5
64,0 III guruh 26,2
19,9 39,0
36,0 37,0
56,9 60,0
43,0 IV guruh 32,9
24,8 38,6
35,3 37,5
70,8 58,6
41,5 o‘rtacha qiymat 13,6 10,8 17,4 16,3 15,7 33,8 27,5 19,8
2-jadval Qishloq xududida ijtimoiylashuv jarayoni
Guruhlar TO (n=40) NO (n=40) shahar (n=15) qishloq (n=25) shahar (n=25) qishloq (n=15) o‘g‘il n=8 qiz n=7 o‘g‘il n=15 qiz n=10 o‘g‘il n=10 qiz n=15 o‘g‘il n=10 qiz n=5 I guruh 33,9
25,5 40,8
37,5 31,9
42,7 60,4
37,3 II guruh 42,6
32,6 59,0
55,5 41,3
43,4 84,5
48,0 III guruh 26,2
19,9 39,0
36,0 30,0
46,9 53,0
32,0 IV guruh 32,9
24,8 38,6
35,3 30,5
60,8 45,6
19,5 o‘rtacha qiymat 13,6 10,8 17,4 16,3 15,7 33,8 27,5 19,8
3-jadval Shaxar xududidagi shaxslarning ijtimoiylashuvi javoblar savollar 1 2
1 49
13 10
Ijtimoiy va shahslararo munosabatlarning maxsuli, ongli faoliyatning subekti bo’lmish individdir.
56
8% 02%
6,9% 2 4 6, % 13
02% 3 5% 3 2 3,3% 23 08,9%
17 8,8%
4 4 6,7% 5 0,4%
3 5%
5
5 0,4% 11
8,6% 6
0 7
15 5,4% 4-jadval Qishloq xududidagi shaxslarning ijtimoiylashuvi javoblar savollar 1 2
1 49
03% 13
22% 10
6,9% 2 4 0,7% 13
22% 3 5% 3 2 0,3% 23 38,9%
17 8,8%
4 4 0,7% 5 8,4%
3 0,5%
5
5 8,4% 11
8,6% 6
0 7
15 25,4% 57
SHAXSNING RIVOJLANISHI VA IJTIMOIYLASHISHINI SHAKLLLANTIRUVCHI IJTIMOIY-PSIHOLOGIK OMILLAR o‘zingizni baholang 5 3
-3 -5
o‘zingizni baholang optimist
pessimist ishonch uyg‘otadi-gan
ishonch uyg‘otamaydi odamlarni tushinadigan
odamlarni tushinmaydi odobli, taktli
beodob, taktsiz erkin, xushfe’l
tortinchoq mustaqil
tobe o‘ziga ishonchli
o‘ziga ishonchsiz dadil
yuvosh kirushuvchan
pismiq aktiv, faol
passiv, lanj shubhasiz
loqayd, beg‘am yon beruvchi
hadiksiragan alruist
qaytmaydigan fahm - farosat
Egoist onggi cheklangan
58
MUNDARIJA KIRISh._________________________________________________1-7 1-BOB PSIXOLOGIYADA SHAXSNING RIVOJLANISH MUAMMOLARI. 1.1 Psixologiyada shaxs tushunchasi.__________________________8-17 1.2 Shaxs taraqqiyotidagi ijtimoiy va genotipik omillar____________18-21 1.3 Shaxsning rivojlanish bosqichlari__________________________22-27 2.BOB PSIXOLOGIYADA SHAXSNING IJTIMOIYLAShUV MUAMMOSI 2.1 Shaxsning ijtimoiylashuv mexanizmlari._____________________27-31- 2.2 Shaxsning ijtimoiylashtiruvchi omillari______________________32-37 2.3 Shaxs ijtimoiylashuvida ijtimoiy intstitutlar roli.______________38-48 3-BOB SHAXSNING RIVOJLANISHI VA IJTIMOIYLASHUVINING O‘ZARO NISBATI. 3.1 Shaxsning rivojlanishida ijtimoiylashuvning o‘zaro nisbati.________49-53 3.2 Qishloq, shahar yoshlarida rivojlanish va ijtimoiylashuvi__________54-64 3.3 Qishloq yoshlari ning shaxsni rivojlanishi va Ijtimoiylashuvidagi tezlashtiruvchi omillar.____________________65 -80 XULOSA_________________________________________________81 TAVSIYA_________________________________________________82 ADABIYOTLAR RO‘YXATI.________________________________83 ILOVALAR_______________________________________________84-86
Download 0.88 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling