Zaxiriddin muxammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti
II BOB. INGLIZ TILIDA SHAKLAN FAQAT BIRLIKDA TURUVCHI
Download 0.76 Mb. Pdf ko'rish
|
ingliz tilida shaklan faqat birlikda turuvchi otlar va ularning ozbek tilidagi muqobillari qiyosiy tahlili hamda linguodidaktika muammolari
|
II BOB. INGLIZ TILIDA SHAKLAN FAQAT BIRLIKDA TURUVCHI
OTLAR VA ULARNING O’ZBEK TILIDAGI MUQOBILLARI VA TARJIMA MUAMMOLARI. 2.1 Ingliz tilida shaklan faqat birlikda turuvchi otlar va ularning o’zbek tilidagi muqobillari Dunyodagi barcha tillar o’ziga xos tuzilishga ega. Ular o’rtasda juda ko’p o’xshashliklar va noo’xshashliklar mavjud. Bularning sababi o’sha til egalarining madaniyati, urf-odatlari va shu kabilar ta’sirida paydo bo’lgan bo’lsa ajab emas. Chunki bir tilda mavjud narsa ikkinchi bir tilda yo’q bo’lishi mumkin. Ammo, o’sha yo’q narsani, tushunchani ikkinchi bir tilda ifodalash zarurati paydo bo’lsachi? Ana shunday holatlarda biz tarjimaga va muqobillar izlashga majbur bo’lamiz. Tarjima bu bir tildagi ma’lum narsa va hodisalarga oid fikrlarni ikkinchi bir tilga tegishli fikrlar orqali tarjima qilishdir. Muqobil tanlash esa, muayyan fikr va tushunchalarning ma’nosini saqlab qolgan holda ikkinchi bir tilda shu so’zlarga va tushunchalarga yaqin ma’nolilarini tanlashdir. Bobning bu qismini yoritishdan oldin o’zbek tilidagi sanaladigan va sanalmaydigan otlar masalasiga otydinlik kiritib olishga to’g’ri keladi. O’zbek tilida otlar birlik shaklda yakka predmetni yoki predmetlar to`dasini ifodalashi mumkin. Shunga ko`ra otlar yakka va jamlovchi (to`da) otlarga bo`linadi. Birlik shaklda bir turdagi predmetlarning bittasini ifodalaydigan ot yakka ot deyiladi: kitob, bola, paxta, nok. Birlik shaklda ham bir xil predmetlarning to`dasini, jamini ko`rsatadigan otlar jamlovchi otlar deyiladi: xalq, poda, armiya, ko`pchilik. Jamlik quyidagi usullar bilan ifodalanadi: 1) leksik-semantik usul (xalq, el, to`da, poda);
2) affiksatsiya (temuriylar, sut emizuvchilar, insoniyat, hayvonot, tematika); 32
- Kit dunyodagi eng kata sut emizuvchi hisoblanadi. -Ekologik muammolar insoniyat oldida turgan eng murakkab hodisalardan biridir. -O’zbekistonning hayvonot dunyosi juda boy. 3) kopulyasiya, ya'ni juftlash (ota-ona, urf-odat, qozon-tovoq); -Maktabda ota-onalar majlisi bo’ldi. -Mustaqillik yillari davrida juda ko’plab urf-odatlarimiz qaytadan tiklandi. - Kechki ovqatdan so’ng u qozon-tovoqlarni yuvib qo’ymoqchi bo’ldi. 4) tasviriy sintaktik usul (mehnat ahli, olimlar armiyasi, hayvonot dunyosi, o`qituvchilar safi);
5) kontekstual-situativ (dunyo tahsin o`qimoqda, jahon qoyil qolmoqda, zal jim kabi).
Bu gaplarda dunyo, jahon, zal kabilar metonimik ma'noda qo`llanganda jamlik ma'nosini ifodalab kelmoqda. Ammo bular nutqiy hodisalardir. Zamonaviy ingliz tilida dunyodagi boshqa tillar singari otning ikki shakli: birlik va ko’plik mavjud. Bu o’zaro qarama-qarshilik- bir va birdan ortiq. Shuning uchun ham otlardagi son kategoriyasini o’rganish til o’rganuvchilar uchun ma’lum qiyinchiliklar tug’diradi. Bu yerda asosiy e’tibor collective (jamlovchi) va material (material nomlarini ifodalovchi otlar) ga qaratilgan. Agar biz jamlovchi otlarning ma’nosiga e’tibor beradigan bo’lsak, aniq ko’rishimiz mumkinki, bir paytning o’zida ular jamlikni va ko’plikni ifodalaydi. Jamolovchi otlarning ikki tabiatliligi lingvistik nuqtai-nazardan quyidagi yo’llar orqali ko’rsatiladi. Fe’lning soniga qarab yoki unga tegishli olmoshning soniga qarab. Masalan, -My family are early risers, they are already here. Cf. My family is not large. [29,73]
33
Otlarda son kategoriyasi ikkita shaklning qarama-qarshiligidan tashkil topadi. Birlik va ko’plik. Bu degani barcha otlarda bu ikki shakl mavjud bo’ladi degani emas, chunki ingliz tilida otning ikkita asosiy turi bor. 1. Shaklan faqat birlikda turuvchi otlar 2. Shaklan faqat ko’plikda turuvchi otlar [25,33] O’zbek tilida esa otning bunday turlari mavjud emas. O’zbek tilidagi otlarning barchasiga ko’plik yasovchi –lar qo’shimchasini qo’shishimiz mumkin. Masalan, Download 0.76 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|