‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi p. S. S u L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni

tuproq unumdorligi 
deyiladi. T u p ro q la r n in g tabiat va inson hayotidagi ahamiyati 
aynan shu xususiyat bilan bog'liqdir. Unum dorlik tuproqning 
fizik, kimyoviy, agronomik, biologik xossalari va ekologik holati 
bilan uzviy bog'liq bo'lgan intégral xususiyat hisoblanadi. Shuning 
uchun tuproq unumdorligini belgilovchi omil xossalarning soni 
bir necha o ‘n t a g a yetadi. Bular q atoriga tu p roqdagi gumus 
miqdori va sifati, nam lik miqdori va holati, ozuqa moddalaming 
turi, miqdori va o ‘zlashuvchanligi, tuproq havosi, harorati, zichligi, 
g'ovakligi, turli m oddalar bilan ifioslanganligi, mikrobiologik 
holati kabi xossalarni kiritish mumkin.
Tabiiy ja ra y o n la rd a va inson hayotida tuproqlarning o ‘rni 
beqiyosdir. U potensial energiyani, namlikni, ozuqa moddalami 
to'plash, o'simliklar va boshqa ko'plab organizmlarni zarur hayotiy 
sharoitlar bilan t a ’minlash kabi muhim xususiyatlarga ega. Yer 
yuzasiga yetib keladigan 102O-1021 kkal. miqdordagi energiyaning 
1017— 1018 kkalloriyasi tuproqda t o ‘planadi. Bundan tashqari, u 
qariyb barcha elementlarning geokimyoviy akkumulyatori b o ‘lib, 
ulami suv va boshqa omillar ta’sirida yuvilib ketishidan saqlaydi. 
Tuproq juda k o ‘plab organizmlar uchun o ‘ziga xos yashash muhiti 
vazifasini b ajarad i. Ayniqsa, quyi darajadagi m avjudotlar va 
hasharotlar h a m d a ko'plab hayvonlarning hayoti tuproq bilan 
cham barchas bogMiqdir. Bir gramm tu p ro q d a 1,5 mln.gacha 
amyoba. infuzoriya, suv o‘tlari kabi sodda organizmlar va 3 mlrd. 
donagacha m ikrob va bakteriyalar yashashi mumkin.
T uproq biosferada kechadigan qariyb barcha jarayonlarda 
m uhim k o m p o n e n t sifatida ishtirok etadi. Biologik (kichik) 
m o d d a ay la n ish id a , ekotizim va biosferaning barqarorligini 
t a ’m i n l a s h d a y e t a k c h i o ‘rin t u t a d i . U n i n g e k o lo g ik
aham iyatlaridan biri shuki, u biosferadagi o ‘z-o‘zini tozalash 
jarayonida asosiy roi o'ynaydi, atrof-muhitni ifloslovchi juda 
k o 'p l a b m o d d a l a r g a nisbatan ta biiy, u n iv e rs a l, biologik 
adsorbent va neytralizator hisoblanadi.

---

T u p ro q iqtisodiy, hayotiy va ekologik a h a m iy a tig a k o ‘ra 
almashtirib bo ‘lmaydigan tabiiy resursdir. H ozircha amaliyotda 
o 'sim lik la rn i g id ro p o n , a e r o p o n , p l a s to p o n k a b i tu p ro q siz 
o'stirish usullari mavjud b o ‘lsa-da, ilm-fan tabiiy t u p ro q o'rniga 
s u n ’iysini taküf qilishga qo d ir eraas. Shuning uchùn tuproqlarni 
m u h o fa z a la sh va u la r d a n o q ilo n a f o y d a la n is h en g d o lzarb
ek o lo g ik m a s a l a la r d a n biri h is o b l a n a d i. E k o l o g i k n u q ta i 
n a z a r d a n t u p ro q t u g a y d ig a n , q a y t a t i k l a n a d i g a n resurslar 
g u r u h i g a m a n s u b , y a ’ni te g is h li q u l a y s h a r o i t y a r a t i l s a
tuproqlardan foydalanish imkoniyati cheksizdir.